שרייבן אויף אייוועלט - וויכטיגע פונקטן צו פארבעסערן דאס שרייבן
בס"ד
די ווארט קען האבן אפאר דערהערן. ס'קען מיינען שרייבן אין פשוט'ן זין פון ווארט. שרייבן... נעמען א פעדער אין די האנט און שרייבן. שרייבן אן אות. א ווארט. א ליניע. דאס איז די פלאטשיקע באדייט.
די אנדערע באדייט איז אבער פיל מער און שענער. שרייבן... פיל מער פון גיסן טינט אויף א ליידיגע בלאט. ס'איז ארט. ס'איז צוזאמשטעלן פילע געשריבענע קלעצער-אותיות וואס זאל שאפן א הערליכע ארטיקל, בריוו אדער פארציילונג.
ס'איז מער פון די ערשטע באדייט, נישט נאר ווייל ס'איז מער אין קוואנטיטום. מער טינט. מער אלפעבעטן. ניין! די שרייבער לייגט זיך אריין אינעם שרייבעריי און זעהט מיטצושלעפן מיט זיך אלע ליינער אין די וועלט פון דמיון, געפיל, דראמא אדער סיי וועלכע חוש ס'דארף ווערן געניצט אינעם ארטיקל.
איינער, אבער, מיט די נישט ריכטיגע כלים און אינוועסטירונג, קען טאקע שרייבן א גאנצע ארטיקל מיט הונדערעטע אדער גאר טויזנטע ווערטער, און מיט דעם אלעם שרייבט ער נאר ווי דער אויבנדערמאנטע ערשטע 'שרייבן' באדייט. טריקן. סתם געגאסענע טינט. א געמויזעכס פון אותיות פורחות.
איך בין גארנישט מחדש, אבער מ'דארף זיך אייביג אריינבאקן איידער'ן שרייבן, ווי און וואס מ'קען אלס דערגרייכן מיט'ן שרייבן מיט'ן אויבנדערמאנטע באדייט. מ'דארף נאר אינוועסטירן.
איך וועל פראבירן מיט'ן אייבערשטער'ס הילף און די קומענדיגע תקופה, אביסעלע צו אויסארבעטן די כללים וואס וועלן פארשענערן און אריינבלאזן לעבן אין אייערע ארטיקלען.
נישט אז איך בין די בעסטע שרייבער, דערפאר נעם איך די לייצעס. ממש נישט. איך זעה נאר אז פילע שרייבערס וואס זענען פיל בעסער פון מיר, גליטשן ארויס פון זייערע גאלדענע פינגער זייער פון-הימל געשאנקענע געלונגנקייט. זיי קענען ווען זיין וועלט שרייבערס, זיי האבן דאך אזויפיל תוכן און אינטערעסאנטע חומר. א שאד אז ס'זאל בלייבן פארשמירט און פארוואסערט אינטער א א בארג פון נאכגעלאזטקייט און צומישעניש וואס הערשט אין זייערע ארטיקלען.
איך קען רעדן וועגן מיר, איך האב שוין כמה וכמה פעמים איבערגעלאזט אן אשכול, זאל עס האבן די מערסט ציענדע קעפל, אלס וויבאלד ס'איז נישט געווען געשריבן 'געשריבן'. ס'איז פלעין געווען 'געשריבן'...
גענוג געוויינט... לאמיר אנהייבן.
ערשטע טייל: אפאר וויכטיגע פונקטן וואס איז קריטיש אויף צו קענען שרייבן.
(פאר רוב ליינער און שרייבער איז דאס טייל נישט נוגע. אויב שפירסטו אז דו ביסט אקעי מיט אויסלייג, גיי צום קומענדיגע טייל. אויב דו ביסט נישט זיכער, זיי נישט קיין נאר, געב אוועק נאך אפאר מינוט זיך צו פארבעסערן אין שרייבעריי.)
לאך מיר נישט אויס... ס'איז דא גוטע שרייבער אויף אונזער וועלטל וואס האבן נישט קיין דריסת הרגל אין ווערטער אויסלייג. איך פאדער נישט צו קענען יעדע צושטופטע אידישע ווארט. נאך מער, ס'איז דא ווערטער וואס מ'קען שרייבן אפאר וועגן, ברויך איך נישט מ'זאל שרייבן די 'ריכטיגע' וועג.
די עיקר איז אז מ'זאל וויסן וואס דו ווילסט שרייבן. רוב איינוואוינער אויף אייוועלט וויסן מער ווייניגער די בעיסיק כללים פון ווערטער אויסלייג. ווען אזא איינער זעהט א ווארט אומריכטיג אויסגעלייגט, ווערט ער גלייך צומישט און ס'שטעלט אפ פון די פלאו פון ליינען.
די מערסט גאנגבארע משל:
יעדער ווייסט די חילוק פון 'און' מיט 'אין':
'און' מיינט: קוק אריין אין סידור "און" שטיי אויף איין פלאץ. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘and’.
'אין', ווידער, מיינט: קוק אריין "אין" סידור און שטיי אויף איין פלאץ. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘in’.
ס'קוקט טאקע אויס ווי א מיינאר חילוק אבער ס'קען גוט צומישן א ליינער וואס וויל זיך אריינלייגן אין די ארטיקל, אבער דארף א גאנצע צייט זיין ביזי טראכטן צו די 'אין' מיינט 'אין' אדער 'און'.
נאך א משל:
די חילוק פון 'דו' מיט 'די':
'דו' מיינט: קום אהער דארטן! יא, "דו", מיט די רויטע העמד. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘you’.
'די', ווידער, מיינט: קום אהער דארטן! יא, דו, מיט "די" רויטע העמד. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘the’.
די צוויי משלים האבן א דאפלטע דערהער ווייל ביידע אויסלייגן האבן א באדייט וואס צומישט זייער שטארק. אבער בעצם, יעדע ווארט וואס ווערט געשריבן אנדערש איז נאך א שטיינדל אויפ'ן ראוד וואס מאכט די בייק זיך שאקלען נאכאמאל.
יעצט, די טאטע כללים פון שרייבן זענען היפש גרינג, אויב מ'חזר'ט זיך איין:
די ערשטע כלל, ליינען און צולייגן קאפ צו פראפעסיאנעלע ארטיקלען, זעהן וויאזוי די ווערטער ווערן געשריבן און אויסגעלייגט. ס'קען פיל צוגעבן צום אינטער-באוואוסטזיין, אז ווען דו ווילסט שרייבן א ווארט וועט אטאמאטיש ארויפשפרונגען די ריכטיגע אויסלייג ביי דיר אין קאפ.
די צווייטע כלל איז פשוט פאר ווער ס'האט זיך צוגעוואוינט אין די יונגע יארן, און נישט געמאכט קיין טראבל ביים לערנען. אבער אפילו ווער נישט, קיינמאל איז נישט צו שפעט.
יעדע נקודה (קמץ, פתח וכו') אין לשון הקודש האט אנשטאטס דעם אן אות אין אידיש וואס זאגט צו ליינען דעם ווארט אויף דעם אדער יענעם אופן.
קמץ און פתח: אנשטאטס דעם קמץ אדער פתח, לייג אריין אן אלף. למשל, 'וואס' אדער 'קאר'.
צירי: אנשטאטס דעם צירי, לייג אריין צוויי יידי"ן. למשל, 'פיין'.
סגול: אנשטאטס דעם סגול, לייג אריין אן עין. למשל, 'ווער'.
חולם: אנשטאטס דעם חולם, לייג אריין א ואו יוד. למשל, 'אויוון'.
חיריק: אנשטאטס דעם @חיריק, לייג אריין א יוד. למשל, 'ווי'.
אויב די ווארט האט שוין א ואו און דו ווילסט לייגן א חולם/ואו יוד, לייג אריין אן אלף אינדערמיט. למשל, 'וואויל' און נישט 'ווויל'.
דאס איז עס פאר היינט. אויב האסטו הנאה געהאט, אדער ווילסטו מ'זאל ממשיך זיין, ביטע לייקן. תגובות בעלא"ו. איך וויל וויסן צו ס'איז דא פאר וועמען צו ממשיך זיין.
שרייבן.
די ווארט קען האבן אפאר דערהערן. ס'קען מיינען שרייבן אין פשוט'ן זין פון ווארט. שרייבן... נעמען א פעדער אין די האנט און שרייבן. שרייבן אן אות. א ווארט. א ליניע. דאס איז די פלאטשיקע באדייט.
די אנדערע באדייט איז אבער פיל מער און שענער. שרייבן... פיל מער פון גיסן טינט אויף א ליידיגע בלאט. ס'איז ארט. ס'איז צוזאמשטעלן פילע געשריבענע קלעצער-אותיות וואס זאל שאפן א הערליכע ארטיקל, בריוו אדער פארציילונג.
ס'איז מער פון די ערשטע באדייט, נישט נאר ווייל ס'איז מער אין קוואנטיטום. מער טינט. מער אלפעבעטן. ניין! די שרייבער לייגט זיך אריין אינעם שרייבעריי און זעהט מיטצושלעפן מיט זיך אלע ליינער אין די וועלט פון דמיון, געפיל, דראמא אדער סיי וועלכע חוש ס'דארף ווערן געניצט אינעם ארטיקל.
איינער, אבער, מיט די נישט ריכטיגע כלים און אינוועסטירונג, קען טאקע שרייבן א גאנצע ארטיקל מיט הונדערעטע אדער גאר טויזנטע ווערטער, און מיט דעם אלעם שרייבט ער נאר ווי דער אויבנדערמאנטע ערשטע 'שרייבן' באדייט. טריקן. סתם געגאסענע טינט. א געמויזעכס פון אותיות פורחות.
איך בין גארנישט מחדש, אבער מ'דארף זיך אייביג אריינבאקן איידער'ן שרייבן, ווי און וואס מ'קען אלס דערגרייכן מיט'ן שרייבן מיט'ן אויבנדערמאנטע באדייט. מ'דארף נאר אינוועסטירן.
איך וועל פראבירן מיט'ן אייבערשטער'ס הילף און די קומענדיגע תקופה, אביסעלע צו אויסארבעטן די כללים וואס וועלן פארשענערן און אריינבלאזן לעבן אין אייערע ארטיקלען.
נישט אז איך בין די בעסטע שרייבער, דערפאר נעם איך די לייצעס. ממש נישט. איך זעה נאר אז פילע שרייבערס וואס זענען פיל בעסער פון מיר, גליטשן ארויס פון זייערע גאלדענע פינגער זייער פון-הימל געשאנקענע געלונגנקייט. זיי קענען ווען זיין וועלט שרייבערס, זיי האבן דאך אזויפיל תוכן און אינטערעסאנטע חומר. א שאד אז ס'זאל בלייבן פארשמירט און פארוואסערט אינטער א א בארג פון נאכגעלאזטקייט און צומישעניש וואס הערשט אין זייערע ארטיקלען.
איך קען רעדן וועגן מיר, איך האב שוין כמה וכמה פעמים איבערגעלאזט אן אשכול, זאל עס האבן די מערסט ציענדע קעפל, אלס וויבאלד ס'איז נישט געווען געשריבן 'געשריבן'. ס'איז פלעין געווען 'געשריבן'...
גענוג געוויינט... לאמיר אנהייבן.
ערשטע טייל: אפאר וויכטיגע פונקטן וואס איז קריטיש אויף צו קענען שרייבן.
ווערטער אויסלייג (spelling).
(פאר רוב ליינער און שרייבער איז דאס טייל נישט נוגע. אויב שפירסטו אז דו ביסט אקעי מיט אויסלייג, גיי צום קומענדיגע טייל. אויב דו ביסט נישט זיכער, זיי נישט קיין נאר, געב אוועק נאך אפאר מינוט זיך צו פארבעסערן אין שרייבעריי.)
לאך מיר נישט אויס... ס'איז דא גוטע שרייבער אויף אונזער וועלטל וואס האבן נישט קיין דריסת הרגל אין ווערטער אויסלייג. איך פאדער נישט צו קענען יעדע צושטופטע אידישע ווארט. נאך מער, ס'איז דא ווערטער וואס מ'קען שרייבן אפאר וועגן, ברויך איך נישט מ'זאל שרייבן די 'ריכטיגע' וועג.
די עיקר איז אז מ'זאל וויסן וואס דו ווילסט שרייבן. רוב איינוואוינער אויף אייוועלט וויסן מער ווייניגער די בעיסיק כללים פון ווערטער אויסלייג. ווען אזא איינער זעהט א ווארט אומריכטיג אויסגעלייגט, ווערט ער גלייך צומישט און ס'שטעלט אפ פון די פלאו פון ליינען.
די מערסט גאנגבארע משל:
יעדער ווייסט די חילוק פון 'און' מיט 'אין':
'און' מיינט: קוק אריין אין סידור "און" שטיי אויף איין פלאץ. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘and’.
'אין', ווידער, מיינט: קוק אריין "אין" סידור און שטיי אויף איין פלאץ. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘in’.
ס'קוקט טאקע אויס ווי א מיינאר חילוק אבער ס'קען גוט צומישן א ליינער וואס וויל זיך אריינלייגן אין די ארטיקל, אבער דארף א גאנצע צייט זיין ביזי טראכטן צו די 'אין' מיינט 'אין' אדער 'און'.
נאך א משל:
די חילוק פון 'דו' מיט 'די':
'דו' מיינט: קום אהער דארטן! יא, "דו", מיט די רויטע העמד. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘you’.
'די', ווידער, מיינט: קום אהער דארטן! יא, דו, מיט "די" רויטע העמד. אין ענגליש זאגט מען עס: ‘the’.
די צוויי משלים האבן א דאפלטע דערהער ווייל ביידע אויסלייגן האבן א באדייט וואס צומישט זייער שטארק. אבער בעצם, יעדע ווארט וואס ווערט געשריבן אנדערש איז נאך א שטיינדל אויפ'ן ראוד וואס מאכט די בייק זיך שאקלען נאכאמאל.
יעצט, די טאטע כללים פון שרייבן זענען היפש גרינג, אויב מ'חזר'ט זיך איין:
די ערשטע כלל, ליינען און צולייגן קאפ צו פראפעסיאנעלע ארטיקלען, זעהן וויאזוי די ווערטער ווערן געשריבן און אויסגעלייגט. ס'קען פיל צוגעבן צום אינטער-באוואוסטזיין, אז ווען דו ווילסט שרייבן א ווארט וועט אטאמאטיש ארויפשפרונגען די ריכטיגע אויסלייג ביי דיר אין קאפ.
די צווייטע כלל איז פשוט פאר ווער ס'האט זיך צוגעוואוינט אין די יונגע יארן, און נישט געמאכט קיין טראבל ביים לערנען. אבער אפילו ווער נישט, קיינמאל איז נישט צו שפעט.
יעדע נקודה (קמץ, פתח וכו') אין לשון הקודש האט אנשטאטס דעם אן אות אין אידיש וואס זאגט צו ליינען דעם ווארט אויף דעם אדער יענעם אופן.
קמץ און פתח: אנשטאטס דעם קמץ אדער פתח, לייג אריין אן אלף. למשל, 'וואס' אדער 'קאר'.
צירי: אנשטאטס דעם צירי, לייג אריין צוויי יידי"ן. למשל, 'פיין'.
סגול: אנשטאטס דעם סגול, לייג אריין אן עין. למשל, 'ווער'.
חולם: אנשטאטס דעם חולם, לייג אריין א ואו יוד. למשל, 'אויוון'.
חיריק: אנשטאטס דעם @חיריק, לייג אריין א יוד. למשל, 'ווי'.
אויב די ווארט האט שוין א ואו און דו ווילסט לייגן א חולם/ואו יוד, לייג אריין אן אלף אינדערמיט. למשל, 'וואויל' און נישט 'ווויל'.
דאס איז עס פאר היינט. אויב האסטו הנאה געהאט, אדער ווילסטו מ'זאל ממשיך זיין, ביטע לייקן. תגובות בעלא"ו. איך וויל וויסן צו ס'איז דא פאר וועמען צו ממשיך זיין.
