כידוע איז אין ב"פ דא בתי מדרשים וואס מ'דאווענט (מזרח) קעגען די העכערע עוועניוס (למשל באבוב 48, סאטמאר 53) און ס'זענען דא פלעצער ווי מדאווענט קעגען די נידירגע סטריטס (שומר שבת)
אבער צוויי חידושים האב געדענק איך זען איך ב"פ, אז אין בית אל 15-48 דאווענט מען צו די נידריגע עוועניוס און אין דעם בית מדרש פון רב כ"ץ אין משכן דאוונעט מען צו די העכערע סטריטס
בסה"כ קומט אויס אז אין בארא פארק וועלעכע וועג מ'דאוונט נאר איז גוט.
מען דארף נישט דאווענען צו מזרח, מען דארף דאווענען צו ירשלים. גראדע פון ניו יארק איז ירושלים "בערך" ביי מזרח. אבער עס איז נישט פונקטליך ביי מזרח, נאר אביסל צו דרום. אויב דאווענט מען "גלייך" צו מזרח, קומט עס אויס ערגעץ אין טערקיי!! (די שווארצע ריג איז ניו יארק, די רויטע איז ארץ ישראל. די אראנדזשע ליין איז "גלייך צו מזרח" פון ניו יארק, און די רויטע ליניע איז וויאזוי עס דארף זייין אביסעל צו דרום.)
דאס איז איינס.
צווייטענס, זענען די גאסען אין וויליאמסבורג "שיעף", און די גאסען גייען נישט "גלייך" צו מזרח. (די ערראס זענען מזרח, מערב, צפון, דרום)
ובמילא, איז "נגד ירושלים" אין וויליאמסבורג אביסעל "פלעקסיבעל".
"די וועלט זאגט אז מען קען ניט ארונטער דארף מען אריבער, און איך האלט אז מ'דארף לכתחילה אריבער" - אדמו"ר מהר"ש
לכתחילה אריבער האט געשריבן:
מען דארף נישט דאווענען צו מזרח, מען דארף דאווענען צו ירשלים. גראדע פון ניו יארק איז ירושלים "בערך" ביי מזרח.אבער עס איז נישט פונקטליך ביי מזרח, נאר אביסל צו דרום.אויב דאווענט מען "גלייך" צו מזרח, קומט עס אויס ערגעץ אין טערקיי!! (די שווארצע ריג איז ניו יארק, די רויטע איז ארץ ישראל. די אראנדזשע ליין איז "גלייך צו מזרח" פון ניו יארק, און די רויטע ליניע איז וויאזוי עס דארף זייין אביסעל צו דרום.)
דאס איז איינס.
צווייטענס, זענען די גאסען אין וויליאמסבורג "שיעף", און די גאסען גייען נישט "גלייך" צו מזרח. (די ערראס זענען מזרח, מערב, צפון, דרום)
ובמילא, איז "נגד ירושלים" אין וויליאמסבורג אביסעל "פלעקסיבעל".
די ריכטיגע איז צו מער צו צפון נישט דרום, 54° ≈ North-East, ווייל די וועלט איז רינדערכיג נישט פלאך.
די צוויי אויבנדערמאנטע בילדער איז פשוט צו פארשטיין דעם שו"ע הרב,
אויב די וועלט וואלט ווען געווען גראד, וואלטן מיר געדארפט דאווענען צו מזרחית דרומית, היות די וועלט איז רינדעכיג (חזקי' איז דא?) דארף מען דאווענען מזרחית צפונית,
און דאס איז לכאורה פשט אין שו"ע הרב, לכתחילה איז מסכים?
זאכליך האט געשריבן:
רוסלאנד איז זייער ברייט, מאסקעווע איז די מערסטע צו מעריב.
לויט די לינק וואס די האסט געשוקט איז ירושלים גלייך דרום פון מאסקעווע. ווילסט מיר זאגן אז די אידן אין מאסקעווע דאווענען צו דרום?
נישט נאר אין מאסקעווע דאווענט מען צו דרום, נאר אין אפאר געגענטער אין ירושלים דאווענט מען אויך צו דרום.
אין ירושלים זענען די בתי מדרשים אויסגעשטעלט די מערסטע וואס איז שייך לכיוון מקום המקדש, א דוגמא - ערלוי אין קטמון געגענט איז מכוון ממש צו מזרח און וויזניץ מאור חיים אין סנהדריה געגענט איז מכוון ממש צו דרום, ווידער ביהמ"ד הגדול בעלזא אין קרית בעלזא איז מכוון צו דרום-מזרח, וכן הלאה.
אזוי אויך אין גליל און אין די גולן הויכן און אזוי אויך אין שומרון - דאווענט מען צו דרום, ווידער בני ברק און בית שמש און די שטעט אינצווישן - דאווענען מער צו מזרח, און אין חברון און אין באר שבע - דאווענט מען גאר צו דרום, וכן הלאה.
די כלל איז אז מ'דאווענט צו ירושלים (אדער אין ירושלים צום מקום המקדש) און לאו דווקא צו מזרח.
נאר אין ניו יארק למשל איז א מחלוקת צו מ'דאווענט אין ריכטונג פונעם קורצסטן וועג צו ירושלים - וואס דאס קומט אויס צפון-מזרח גענויגט, אדער אין ריכטונג צו ירושלים ווי א גראדע ליניע אויף א פלאכע מאפע - וואס דאס קומט אויס מזרח א טראפ גענויגט אויף דרום, און יעדע ווייטע פלאץ קען אריינגיין אין דעם מחלוקת.
אין גמרא מס׳ ברכות (כ׳דענק נישט יעצט וועלכע דף) זעהט מען אין בבל וואס איז מזרח צו ארץ ישראל האט מען געדאווענט מיטן פנים צו מערב.
אין מירון האב איך באמערקט אז מ׳דאווענט דארט צו דרום ווייל ס׳איז צפון פון ירושלים.
מיט עטליכע יאר צוריק האב איך געזעהן א קונטרס פון ר׳ אברהם אלימלך ווייס פון קרית יואל. ווי ער רעדט שטארק ארום וויאזוי מ׳דארף צו שטיין ביי שמו״ע קעגן ארץ ישראל. ס׳איז אזוי @אלד_וויליאמסבורג זאגט, וויבאלד די וועלט איז רינדעכיג און נישט פלאך דארף מען אין ניו יארק דאווענען אביסל צו צפון.
כ׳וועל עס פרובירן מסביר צו זיין: ווען מיר זעהן א ׳וואנט מאפע׳ און מיר וועל צוען א גלייכע שטריך פון ניו יארק צו ארץ ישראל וועט טאקע אויסקומען אז מיר דארפן דאווענען צו מזרח אביסל גענויגט צו דרום. דאס איז אבער נישט ריכטיג, ווייל די וועלט איז דאך רינדעכיג און ווען מ׳עפענט עס אויף אז ס׳זאל זיין א ׳וואנט מאפע׳ ווערט עס צוצויגן און ס׳איז נישט אקורט. ווען מ׳זאל עפענען א די מאפע אויף א וועג אז די נארפאול זאל זיין אינדערמיט און מזרח אויבן און מערב אינטן, וועט מען זעהן די וועלט אונגאנצן אנדערש.
די רעכטיגע וועג איז צו ניצן א גלאוב און א גלייכע שטריך פון ניו יארק צו ארץ ישראל. אויף א ׳וואנט מאפע׳ וועט עס טאקע אויסזעהן ווי א רינדעכיגע שטריך, אזי ווי אין די ביל וואס @אלד_וויליאמסבורג האט אראפגעברעגט. אבער ווען מ׳זאל עפענען א די מאפע אויף א וועג אז די נארפאול זאל זיין אינדערמיט און מזרח אויבן און מערב אינטן, וועט מען זעהן אז די שטריך איז גאר רינדעכיג אויף די פארקערטע וועג.
דאס איז אויך די סיבה ווען מ׳פארט קיין אייראפע אדער א״י וועט דער פליגער פארן רינדעכיג, קודם ארויף צו נארט און נאכדעם אראפ צו סאוט. מענטשן מיינען אז די סיבה איז ווייל מ׳וויל פארן ווי נענטער צו יבשה, אבער דאס איז נישט ריכטיג. די סיבה איז ווייל דאס איז די שנעלסטע וועג, ווייל מ׳פארט אויף א גראדע שטריך לויטן גלאוב (נישט לויטן וואנט מאפע).
