אידישע וועלט פארומס

רבי אשר האט אין תר"פ יארען געפירט א וויכוח מיט דער באוויסטער רבי נתן בירנבוים ע"ה
https://en.wikipedia.org/wiki/Nathan_Birnbaum
https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7 ... 7%99%D7%9D
https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7 ... 7%99%D7%9D
אין די אידישע צייטונגען און וויען. זיי האבען זיך מתווכח געווען וואס די שיטה פון "תורה עם דרך ארץ" פון הגאון הצדיק רבי שמשון רפאל הירש זצ"ל איז; צו עס איז א לכתחילה (און אויב אזוי איז עס פאר פוילישע און אונגארישע אידען אויך), אדער איז עס א בדיעבד.

איך האב אמאל געהערט פון הגאון רבי אביגדור מיללער זצ"ל זאגען, אז פיפציג יאר נאך מענדעלסאן איז שוין האלב דייטשלאנד געווען ר"ל אסימילירט; איז געקומען רבי שמשון רפאל הירש און פרובירט מיט אלע מיטלען אפצושטעלען די פערד און וואגען פון אין גאנצען אראפ פליען די בארג. לפי זה קומט אויס אז רבי אביגדור מיללער האט געהאלטען אז עס איז געווען א "בדיעבד", און נאר כדי צו ראטעווען וואס מען קען.

הגאון רבי שמעון שוואב זצ"ל, רב פון די ברויערס קהלה אין וואשינאטאן הייטס האט אויך גענומען א צד אין דעם, אבער איך געדענק נישט וואס.

רבי אשר האט מיר געוויזען ליגען ביי אים אין דער היים די אלטע פארגעלטע צייטונגען ווי עס איז געווען געדרוקט די פולמוס.

SPUSMN האט געשריבן: הגאון רבי שמעון שוואב זצ"ל, רב פון די ברויערס קהלה אין וואשינאטאן הייטס האט אויך גענומען א צד אין דעם, אבער איך געדענק נישט וואס.

אין "ברכת שמואל" איז דא א תשובה פון רבי ברוך בער געשריבן קיין אמעריקא איבער די נושא פון תורה עם דרך ארץ, זייער שארף דערקעגן, עס איז באקאנט אז די תשובה איז געשריבן געווארן צו הג"ר שמעון שוואב קיין באלטימאר, וואו ער האט משמש געווען ברבנות איידער ער איז געקומען קיין ניו יארק צו KAJ

נאר א פאר יאר צוריק איז געווען א טיילונג אין די מאנסי ברענטש פון KAJ טיילווייז צוליב די נושא.

פאר די אינטערנעט אדער נאך די אינטערנעט? א גרויסער נפקא מינה, ווייל דער אינטערנעט איז א געים טשעינדזער - (א גרעסערע נושא, צו די דינאמיקס האבען זיך געטוישט).

SPUSMN האט געשריבן: פאר די אינטערנעט אדער נאך די אינטערנעט? א גרויסער נפקא מינה, ווייל דער אינטערנעט איז א געים טשעינדזער - (א גרעסערע נושא, צו די דינאמיקס האבען זיך געטוישט).

דו פרעגט מיר? עס איז געווען בערך יאר תש"ס.

SPUSMN האט געשריבן: אויף "מורינו" ר' יעקב שלמה שטיינפעלד ז"ל האט ידידינו הרב קיקיון גע'עפענט א אשכול, ותשוחח"ל.
viewtopic.php?f=63&t=28527

אוי איז דאס געווען טייערע לייט (ריזען) וואס האבען געגרינדעט די וויענער קהלה.

נאכען ליינען אין דער "אידישען ווארט" דער באשרייבונג אויף רבי יעקב שלמה שטיינפעלד, און ווי ער איז געווען א בן בית ביי הגאון רבי יוסף בוימגארטן זצ"ל ראב"ד פון די שיף-שוהל
http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.asp ... 6&pgnum=28
פארשטיי איך שוין בעסער וואס איך האב געהערט פון רבי אשר בנוגע אויף נעמען הגאון רבי יונתן שטייף זצ"ל אלץ רב אין קע"י דוויען.

פאר דער אסיפה אויף צו נעמען א רב, האט אויס געזעהן ווי הגאן רבי שלמה בוימגארטן וועט ווערען ערוועלט רב. רבי יעקב שלמה שטייפעלד איז געווען געסקעדזיולד צו נעמען דאס ווארט און מציע זיין רבי שלמה בוימגארטן. אזוי אויך (פארשטיי איך) אז רבי אשר האט אויך אזוי געהאלטען.

אבער נאכדעם וואס רבי מיכאל בער האט מסביר געווען פאר רבי אשר פארוואס הגאון רבי יונתן שטייף איז מער גע'אייניגט פאר די קהלה דא, און געבעטען רבי אשר "צו טוהן כל מה שיבכלתו" אז אזוי זאל געשעהן; איז רבי אשר אריבער געגאנגען שמועסען מיט זיין ידיד נאמן רבי יעקב שלמה און אים פרובירט צו טוישען זיין מיינד.

צום סוף האט רבי יעקב שלמה נאך געגעבען פאר רבי אשר און געזאגט אז מארגען ווען עס גייט זיין די אסיפה, ווען עס וועט קומען זיין ריי צו רעדען וועט ער "נישט" רעדען; און אנשטאטס זאל רבי אשר נעמען דאס ווארט. וכך הוה; און דער רעסט איז היסטארי.
---
אויך פונעם באשרייבונג בין איך געוואויר געווארען אז איך האב נאר געוויסט כקליפת השום פון די טעטיגקייטען פון רבי יעקב שלמה. (עפעס האב איך געוויסט, וואס איך האב שוין געשריבען און וועל נאך בל"נ שרייבען; אבער אז רבי יעקב שלמה איז ממש אריין אין לייבען גריב און געטוהון חסד אויף אזא מאסען פארנעם, דאס האב איך נישט געוויסט. טאקע לא נספד כהלכה.

אגב, רבי אשר איז אויך לא נספד כהלכה. רבי יעקב שלמה'ס הספד איז געקומען איין יאר שפעט אין שנת תשל"ה; אבער רבי אשר האט איבערגעלעבט כמעט אלע וואס האבען אים געקענט געהעריג אפשאצען און מספיד זיין! ער האט איבערגעלעבט זיין גאנצען דור.

דער שטאט ווי רבי אשר'ס טאטע רבי ישראל הלוי פארסט ע"ה איז געבוירען געווארען איז דער גאליציאנער שטאט מאשציסק (דער ברודער פון הרה"ק רבי שלום מקאמינקע, הגה"ק רבי ארי' לייבוש איז דארט געווען רב מיט יארען פריער). כ'האב פארשטאנען פון רבי אשר אז די פארסט'ס זענען שוין געווען דארט דורי דורות און אז הרה"ק רבי דוד'ל מדינוב האט דארטען געלערענט ביי זיין (עלטער) זיידע.

רבי אשר פלעגט נאך זאגען אז רבי מיכאל בער פלעגט זיך אויסדריקען בערך בזה"ל: "איך האב ליב די תמימות (אינאסענס בלע"ז) פון קינדער, ווייל קאמפלאצירט בין איך!!" ודו"ק כי עמוק הוא.

רבי אשר האט מיר דערציילט אז ווען רבי מיכאל בער האט געקויפט די איסטעיט אין מאונט קיסטקא פאר דער ישיבה, האבען זיך די שכינים אקעגען געשטעלט.

רבי אשר איז געגאנגען מיט רבי מיכאל בער רעדען מיט די שכינים. איין איינוואויער דארט איז געווען זייער א וויכטיגע פרוי; דער ווייב פונעם ניו יארק טיימס מלחמה קארעספאנדענט "Major Baldwin" (מעידזאר איז זיין מיליטערישע טיטעל). רבי מיכאל בער מיט רבי אשר (זיין ווארט זאגער) האבען זייער אויס גענומען ביי די אינטילעקטיואלען אין שטאט, אז ביי א טאון האל מיטינג פונעם שטאט האט זי (מיסעס באלדווין) אויסגעמוסר'ט אלע פאזאמלטע, אז אנשטאטס אויף צו נעמען די מלחמה געליטענע, לייגט מען זיי שטרויכעלונגען אין וועג. זי האט אויך געשיקט א בריוו "א לעטער טו דע עדיטאר" צו דער ניו יארק טיימס ווי זי נעמט זיך אן פאר דער ישיבה.

דא איז א לינק צו איר מאן'ס וויקיפעדיע פעידז, ווי איר גוטען טאט איז באשריבען.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hanson_W._Baldwin

דער באשעפער איז איר נישט שילדיג געבליבען; זי האט געלעבט 87 יאר, און איר מאן (אפשר האט איר געהאלפען דערצו) 88.

כ'האב דא
viewtopic.php?p=1132354#p1132354
געברענגט א ליסטע פון 9 ארטיקלען אין עננליש וואס רבי אשר האט געשריבען. די 9 זענען נאר א טייל פון וואס ער האט געשריבען. געשריבען האט ער נישט נאר פאר צייטונגען, מאגאזינען, נאר אויך פאר ענסייקלעפידיעס (אזוי שטייט דארטען) און אנדערע פלעצער. זיינע אייניקלעך האבען צוזאמען גענומען די 9 וואס זיי האבען געהאלטען זענען די בעסטע מאיזה סיבה און זיי פראוועזאריש געדריקט און געבינדען פאר די משפחה. איינס ווי פריער געשריבען האט ער מיר געגעבען.

אויך האביך געזעהן ביי אים א קונטרס וואס זיי האבען געמאכט פאר אים (זעהט אויס, נאר איינס פאר אים) ווי זיי האבען צאם גענומען 90 פנינים פון זיינע חדושים על התורה און זיי אים געגעבען אויף זיין 90'סטע געבורטסטאג אלץ א מתנה. איך האב נישט קיין קאפי, ווייל ווען יא וואלט איך דא געברענגט וויפיל איך קען. (אפשר די "ניין" אין ענגליש איז געווען לכבוד די "ניין-ציג", ווייל קיין 90 אין ענגליש גלייב איך נישט אז ער האט געשריבען)


כ'האב בדעה צו איבערזעצען אין אידיש כאטש א צוויי פון זיינע ארטיקלען; איינס זיין באשרייבונג אויף רבי מיכאל בער, און נאך איינס אדער צוויי אנדערע. אבער פאר מען טוהט דאס מוז מען מאכען א הקדמה:

מורי ורבי, דער גרעסטע מומחה אינעם דור אינעם דע מה להשיב, הגאון הצדיק רבי אביגדור מיללער זי"ע (וואס פארע זכותים ער האט; רבים השיב מעון איז געזאגט געווארען אויף אים; טויזעטער אידען האט ער מחנך געווען און איז נאך אלץ מחנך!) האט דערציילט (כ'האב עס נישט געהערט דירעקט פון אים, אבער עס געהערט בשמו בחייו) אז זיין רבי "דער אלטער פון סלאבאדקע" זצ"ל האט אים געזאגט אז ער זאל לערנען די בר"ח כדי צו קענען אפענטעפערען אלע מיסיאנערען למיניהם.

יארען שפעטער האט אים איינער געפרעגט צו ער מעג אויך לערנען די בר"ח צו וויסען וואס צו ענטפערען; האט אים רבי אביגדור מיללער גע'ענטפערט אז "אויב דיין רבי גיבט דיר רשות עס צו לערענען קענסטו עס לערענען"). האט יענער געפרעגט "און ווער האט דעם רבי געגעבען רשות עס צו לערענען"? האט רבי אביגדור מיללער אים גע'ענטפערט אז זיין רבי "דער אלטער פון סלאבאדקע האט מיר עס געהייסען לערענען".

לעניינו: רבי אשר ברוחב בינתו, ובגודל יראת חטאו, האט אויס געליינט און פארשטאנען אלע פילאזאפען, און אלע רעליגיעס פון די וועלט (ארויס געהאט אלעס). און שפעטער האט עס אלעס גענוצט קעגען די מסיתיס ומדיחים פון כלל ישראל, ווי מען זעהט אין זיינע ארטיקעלע ווי ער שיסט זיי מיט זייער געווער אין טרעפט אין פינטעל.

אבער מען דארף צו וויסען אז די דבר המסוכן איז נאר מותר פאר יחודי סגולה פינעם דור [אדער מיט רשות פון זייער רבי]; וואס זענען גרייט זיך מקריב צו זיין לטהר את הטמאים, ולטמא את הטהורים, ותוצאותיו מי ישורנו.

רבי אשר אליין האט מיר געזאגט ווען איך האב אים געפרעגט וועגען ראגעטשאווער גאון וואס ער האט געזעהן אין וויען; וואס ער האט צו זאגען וועגען אים? האט ער מיר גע'ענטפערט אז ווען מען גייט אין סירקעס, און מען זעהט איינעם וואקען אויף שטריק, וועט איינער טראכטען "איך קען אויך וואקען אויף שטריק"? כן הדבר הזה, דער ראגעטשאווער גאון האט געהאט עטליכע איינשטיין קעפ אין איינעם, און געווען צו אים בבחינת איינער וואס וואקט אויף שטריק, א אויסטערלישען קונצען מאכער; אבער א דורך שניטלעכער מענטש קען אים נישט נאך טוהן.

דאס זעלבע זאג איך דא; וואס רבי אשר האט געקענט, קען איך נישט; און וואלט זיך נישט דערווייגט נאך צו טוהן. אזא מח זעהט מען נישט אפט; איך האב עס נישט געזעהן נאר אויף איין מענטש, אויף רבי אשר. צו רעדען מיט אים האט מען געקענט באקומען עפעס א מושג אינעם מח פון רבי מיכאל בער.

מיט דער הקדמה וועט עטץ פארשטיין וואס עטץ ליינט פון רבי אשר'ס שרייבונגען אין ענגליש, ווי ער האט געשריבען זייער טיעף און אין זייער א הויכען ענגליש (פון ווי ער האט דאס געקענט, ווייס איך נישט; ווייל ביי די 35 האט ער נאך גאנץ ווייניג געקענט ענגליש).

בס"ד

SPUSMN האט געשריבן: [ביטע נישט פאליטיזירען די פאלגענדע, דא איז זיכער נישט די פלאץ; אבער אז מען דערציילט וועל איך בל"נ דערציילען אלעס וואס מען קען (מעג) דערציילען - כ'דארף זיך נאר דערמאנען און עס דארף אויך זיין אינטרעסאנט]
ווי באוויסט האט זיך דער סאטמארער רב זי"ע קעגען געשטעלט, און רבי מיכאל בער האט נאך געגעבען; אבער אנדערש ווי טייל דערציילען אין גאס, האט רבי אשר מיר געזאגט אז רבי מיכאל בער האט נישט מסכים געווען מיט דער סאטמארער רב אין דעם, נאר נאך געגעבען.

נעוואדא אזוי, ווי געשריבן אין "איש חמודות." רבי מיכאל בער האט זיך געטענה'ט מיט'ן רבי'ן זי"ע אויף א תוספות, וואס דער רבי האט געדרינגען דערפון אז מ'קען נישט מאכן קיין עירוב און רבי מיכאל בער האט געזאגט אז פשוט פשט אין תוספות איז מ'קען יא מאכן דעם עירוב. זיי האבן זיך גע'טענה'ט שעות אויף שעות במשך די נאכט, ביז דער רבי האט געזאגט, אז מען קען נישט מאכן קיין עירוב אין וומ"ס און דער פשט אין תוס' שטימט צו דערצו. טייטש, רצונו הק' איז געווען נישט צו מאכן קיין עירוב, און מען האט געקענט לערנען פשט אין תוס' צו גיין אויף דעם מהלך. דעמאלט האט רבי מיכאל בער אויפגעגעבן צום רבי'ן, זעהנדיג אז דאס איז דער רצון צדיק און ער האט עס מקבל געווען.
דאס איז וועגן דעם עירוב - אבער דער הויפט לימוד דא איז אויף רבי מיכאל בער - ווער האט זיך געקענט טענה'ן מיט'ן רבי'ן אויף א פשט אין תוספות א גאנצע נאכט?

SPUSMN האט געשריבן: רבי אשר האט מיר דערציילט אז ווען רבי מיכאל בער האט געקויפט די איסטעיט אין מאונט קיסטקא פאר דער ישיבה, האבען זיך די שכינים אקעגען געשטעלט.

רבי אשר איז געגאנגען מיט רבי מיכאל בער רעדען מיט די שכינים. איין איינוואויער דארט איז געווען זייער א וויכטיגע פרוי; דער ווייב פונעם ניו יארק טיימס מלחמה קארעספאנדענט "Major Baldwin" (מעידזאר איז זיין מיליטערישע טיטעל). רבי מיכאל בער מיט רבי אשר (זיין ווארט זאגער) האבען זייער אויס גענומען ביי די אינטילעקטיואלען אין שטאט, אז ביי א טאון האל מיטינג פונעם שטאט האט זי (מיסעס באלדווין) אויסגעמוסר'ט אלע פאזאמלטע, אז אנשטאטס אויף צו נעמען די מלחמה געליטענע, לייגט מען זיי שטרויכעלונגען אין וועג. זי האט אויך געשיקט א בריוו "א לעטער טו דע עדיטאר" צו דער ניו יארק טיימס ווי זי נעמט זיך אן פאר דער ישיבה.

דא איז א לינק צו איר מאן'ס וויקיפעדיע פעידז, ווי איר גוטען טאט איז באשריבען.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hanson_W._Baldwin

דער באשעפער איז איר נישט שילדיג געבליבען; זי האט געלעבט 87 יאר, און איר מאן (אפשר האט איר געהאלפען דערצו) 88.

אין the unheeded cry פון פוקס, איז דא א קאפי פון די ני טיימס פון דעמאלטס מיט די קעפל, Refugee Orphans to Farm and Study On Million Dollar Estate אינעם ארטיקעל A Westchester estate with tennis courts and swimming pool will soon become the testing ground for a pattern of life drawn from the old testament

# שנאת עולם לעם עולם

SPUSMN האט געשריבן:
נאך א דוגמא איז זיין לעצטע בילד וואס ער האט געמאלען (ביי כמעט 92) און נישט פארענדיגט, און דאס איז ווי משיח קומט און דער וועלט איז כולו חייב! יא, ער איז געווען א פעסעמיסט.

טיפיקל אויבערלענדישער איד... דאס דארף צו זיין אינטערסאנט דאס בילד, וואו קעמען עס זען?

דא אין דער קעטעלאג
http://www.yumuseum.org/publications/si ... nd-letters

דא קען מען זעהן די אינהאלט פונעם קעטעלאג, די פרטים פונעם אויסשטעלונג (נישט צו קלאר)
http://access.cjh.org/home.php?type=extid&term=971233#1

קליק "view item" און אויפען נעקסטען סקרין קליק "continue"

מישט אויף צו פעידז 22 (און אויך אין exhibition checklist, פעידז 59)

וועט עטץ זעהן א בילד פון רבי אשר'ס א ידיד "רבי דוד הי"ד" (איך געדענק שוין נישט זיין לעצטע נאמען).

רבי אשר האט מיר דערציילט אז רבי דוד איז געווען א גרויסע תלמיד חכם, און געוואוינט (אוי דער זכרון דינט מיר נישט, דאכט זיך מיר) אין קראקא. ער איז געווען א אלמן (צו ער האט געהאט קינדער ווייס איך נישט), און איז אנגעקומען קיין וויען.

אין וויען, איז רבי דוד, א בלוטיגע ארימאן, א צובראכענע איד, געווען א אפטע גאסט ביי רבי אשר צו עסען און פארברענגען. איין מאל האט ער איין געדרימעלט ביים טיש, איז רבי אשר געגאנגען, געברענגט א פאפיר וואס ער האט געטראפען דאס ערשטע אין שטיב. דאס פאפיער איז געווען אזעליכע וואס מען פאקט איין פיש אין דעם, און ער האט געמאלען (מיט charcoal) ווי זיין גאסט און פריינד דרימעלט.

דאס בילד האט ער געמאלען אין שנת תרצ"ז און איז געהאנגען אין רבי אשר'ס הויז. יא, יו געסט רייט; אין זיין דיינינג רום הארט ביים טיש איז עס געהאנגען, אז רבי אשר זאל אים קענען זעהן און געדענקען.

רבי אשר האט זייער חשוב גערעדט פון אים, און א סאך מאל גערעדט צו מיר וועגען אים, ביז דער רבי דוד האט שוין פארנומען א פלאץ אין מיין הארץ אויך.

וואס איז געווארען מיט רבי דוד? פאר, רבי אשר איז געפארען קיין אמעריקע איז ער געגאנגען מיט אים מאכען פאפירען צו פארען קיין אנטווערפען, דאס איינציגסטע פלאץ ווי ער האט געקענט גיין. די פאפירען האט ער ערלעדיגט (ווי פריער געשריבען) אין די ראטשילד פאלאצען ווי די דייטשען ימח שמם האבען געהאט זייערע אפיסיס. רבי דוד איז געשטאנען און געציטערט נעבעך ווי א פיש שטייענדיג מיט רבי אשר א גאנצע טאג (אדער גאר טעג) אין ליין.

רבי דוד איז אריין אין א וואגאן דוקא פיל מיט פרויען, ווייל ער איז געווען א גרויסע פחדן, און מורא געהאט אז אין א וואגען מיט מער מענער וועט מען אים צאם שלאגען ווייל ער איז א איד. ער האט געזאגט פאר רבי אשר אז אין א וואגאן מער מיט פרויען (דייטשען) וועלען זיי אפשר רחמנות האבען אויף אים און אים צורוה לאזען.

צום סוף איז ער געהארגעט געווארען אויף קידוש השם אין בעלגיע (איך שטעל זיך פאר אין אנטווערעפען).

השם ינקום דמו!

אויב עס איז דא איין בילד וואס איך וויל, איז עס דאס. אבער פארשטייט זיך אז אזא בילד איז געבליבען בייי זיינע קינדער (ווי עס באלאנגט) וואס האלטען עס זייער חשוב און ווייסען די חשיבות מיט וואס רבי אשר האט עס געהאלטען.

(אז איך וועל טרעפען מיין קעטעלאג וועליך בל"נ ארויף לייגען דאס בילד)

SPUSMN האט געשריבן: רבי אשר האט אין תר"פ יארען געפירט א וויכוח מיט דער באוויסטער רבי נתן בירנבוים ע"ה
https://en.wikipedia.org/wiki/Nathan_Birnbaum
https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7 ... 7%99%D7%9D
https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7 ... 7%99%D7%9D
אין די אידישע צייטונגען און וויען. זיי האבען זיך מתווכח געווען וואס די שיטה פון "תורה עם דרך ארץ" פון הגאון הצדיק רבי שמשון רפאל הירש זצ"ל איז; צו עס איז א לכתחילה (און אויב אזוי איז עס פאר פוילישע און אונגארישע אידען אויך), אדער איז עס א בדיעבד.

איך האב אמאל געהערט פון הגאון רבי אביגדור מיללער זצ"ל זאגען, אז פיפציג יאר נאך מענדעלסאן איז שוין האלב דייטשלאנד געווען ר"ל אסימילירט; איז געקומען רבי שמשון רפאל הירש און פרובירט מיט אלע מיטלען אפצושטעלען די פערד און וואגען פון אין גאנצען אראפ פליען די בארג. לפי זה קומט אויס אז רבי אביגדור מיללער האט געהאלטען אז עס איז געווען א "בדיעבד", און נאר כדי צו ראטעווען וואס מען קען.

הגאון רבי שמעון שוואב זצ"ל, רב פון די ברויערס קהלה אין וואשינאטאן הייטס האט אויך גענומען א צד אין דעם, אבער איך געדענק נישט וואס.

רבי אשר האט מיר געוויזען ליגען ביי אים אין דער היים די אלטע פארגעלטע צייטונגען ווי עס איז געווען געדרוקט די פולמוס.

א קליינער באמערקונג פון ר' קלמן ריכטער איבער "תורה עם דרך ארץ" ביי די וויענער אידן פון די שיף-שול, ער ברענגט ארויס אז ס'געווען א חילוק צווישען וויען און דייטשלאנד, און ער רופט דא דער "ווינער תורה עם דרך ארץ".