קליינע וועלט - משה און שמעון יואל קליין: קאנטינענטן ח"ב:
15 יאר טורמע פארן אויפהייבן זאמד - גרעסטע און קלענסטע לענדער פון צפון און דרום אמעריקע - ביי די גרים אין גוואטעמאלע - דאס אינזל פון אידישע ים-רויבער - ישועות אין א גוי'אישע בית הקברות
דער דא אויפן בילד איז הרב דון שמואל פאלאג'י, א זון פון א חשוב'ער רב אין קארדאווע. ער האט פאקטיש געפירט א בית המדרש און א כולל אין די ים-רויבער שיפן. הרב שמואל איז געבוירן אין די שטאט פאס אין מאראקא בשנת ש"י, צו א משפחה פון רבנים וואס קומען אריגינעל פון שפאניע. ער איז געווען גאר געלערנט און געקענט אסאך שפראכן, ער האט געפירט אסאך דיפלאמאטישע געשפרעכן צווישן מאראקא און אנדערע לענדער, אריינגערעכנט די פינסטערע קאטולישע שפאניע, מיט גרויס ערפאלג.
דער קעניג פון מאראקא האט אים פערזענליך געשיקט אלס שליח צום האלאנדישן קעניג, מיט'ן ציל זיך צו פאראייניגן און באקעמפן דעם שפאנישן אימפעריע. האלאנד האט צוגעשטימט מיט'ן תנאי אז זי וועט באקומען א שותפות אין דעם ים רויבער ביזנעס, נעמליך אנשטאט צו זינקען די שיפן און דערטרענקען אלע ווערדפולע חפצים דערינען, זאל דאס אריבערגיין קיין האלאנד. הרב פאלאג'י האט גערן מסכים געווען, ווייל זיין ציל איז דאך סייווי נישט געווען קיין געלט, נאר פשוט ראטעווען זיינע אידישע ברידער פון אייביגע אומשולדגע קנעכשאפט.
שפעטער האט ער זיך אנגעשלאסן צו די גרופע פון די טערקישע אידישע ים רויבער, ווען ער איז אריינגעקומען אויפ'ן אינטערווענץ פונעם טערקישן סולטאן צו דינען אלס רוחניות'דיגער אויטאריטעט פאר די אידישע רויבער, און איבערגענומען דעם טיטל 'פירער פון די ים רויבער'. אין זיינע שיפן זענען געווען א שוהל, און מען האט געלערנט שיעורי תורה. בעפאר ער איז אריינגעקומען אין שוהל, פלעגן אים זיינע ים רויבער זאגן מיט דרך ארץ: "כבוד הרב, עס איז נישט פאסיג צו קומען אין א שוהל מיט א שווערד". און ער פלעגט זיי יעדעס מאל ענטפערן: "דאס שווערד וועט נישט אראפגיין פון מיינע לענדן, בעפאר איך וועל נישט נוקם זיין אין דעם קעניג און קעניגן פון שפאניע, אויף אלעס וואס זיי האבן געטוען פאר אונזערע אידישע ברודער".
זייענדיג אמאל אין קארדאווע פאר דיפלאמאטישע געשפרעכן, האט ער מחזק געווען די אידישע אנוסים און זיי געהאלפן צו אנטלויפן, א זאך אויף וואס די אינקוויזיציע האט געשוואוירן נקמה, אבער זיי האבן זיך נישט דערוואגט אים אנצערירן בשעת מעשה, וויבאלד ער איז געווען א שליח פון די מאראקאנער קעניג. שפעטער האט ער זיך געצויגן קיין אמסטערדאם, און געגרינדעט די ערשטע אידישע שוהל פאר אנטלאפענע פון שפאניע, דינענדיג אלס דער אמבאסאדאר פון מאראקא צו האלאנד.
אויב איז דאס נישט גענוג, האט ער גאר ארויסגעגעבן פאר טערקיי סודות פון די שפאנישע מלוכה וואס ער האט זיך כיטרערהייט אונטערגעהערט וויילנדיג אין שפאניע פאר די געשפרעכן, און זיי האבן דאס שוין נישט געקענט אראפשלינגען. שפאניע האט געעפנט א מאסיווער געיעג נאך הרב פלאג'י, און די אינקוויזיציע האט זיך געשוואוירן אין די בערד אז מ'וועט אים ברענגען אויף די פלאמען פונעם שייטער-הויפן אין צענטער פון מאדריד.
עס איז כמעט געלונגען פאר די מערדער'ס צו לייגן א האנט אויף אים, ווען די רויבער-שיף האט אין יאר שע"ה געאנקערט אין ענגלאנד, און שליחים פון די אינקוויזיציע האבן פארכאפט דורך א כיטרער שפיצל דעם ים רויבער-רב און ארעסטירט. עס האט אויסגעזען ווי ער וועט געליפערט ווערן קיין שפאניע, אבער האלאנד - וואס איז געווען א שותף אין דעם ביזנעס - האט געסטראשעט ענגלאנד מיט א קריג, און הרב פאלאג'י איז תיכף באפרייט געווארן, על אפם ועל חמתם פון די אינקוויזיציע.
דאן האט ער געזען די לעצטע נקמה אין שפאניע, מיט וואס ער איז ענדליך געווארן באפרידיגט, ווען ער האט אטאקירט א גאנצע פלאטע פון שפאנישע שיפן, און זיך געגרייט דאס צו געבן א מתנה פארן סולטאן פון טערקיי, אין אויסטויש פון קאאפאראציע מיטן קעניג פון מאראקא אין די שלאכטן קעגן שפאניע. אבער אונטערוועגנס איז ער קראנק געווארן, און ער האט זיך געמוזט אפשטעלן אין האלאנד, נישט זייענדיג מער אומשטאנד צו רייזן אויפן שיף. ער איז דארט אויפגענומען געווארן ווי א גרויסער העלד.
אום ט"ז שבט שנת שע"ו איז הרב שמואל פאלאג'י דער רב פון די אידישע ים רויבער נפטר געווארן אין שטאט האג אין האלאנד, און ער האט געהאט גאר א גרויסער לויה וואס איז געווען קעניגליך און באמבאסטיש ווי עס פאסט פאר אזא געניטער דיפלאמאט. טויזענטער אידן האבן אים באגלייט צום לעצטן וועג, מען האט אים געלייגט אינעם אידישן בית החיים אין אודערקראק וואס איז ביים אמסטעל טייך. אויף זיין מציבה האט מען אויסגעקריצט א צורה פון א לייב און א קעניגליכער קרוין און אים באטיטלט אלס דער קלוגער מאן וואס האט געטון גוטס פארן באשעפער און פאר מענטשן.
עס איז דא א בוך וואס הייסט Jewish pirates of the Caribbean געשריבן דורך א איד עדווארד קריטצלער וועלכע האט געוואוינט אין א"י.
אין די בוך שילדערט ער די גאנצע היסטאריע דערפון ווי אויף פארשט ער איבער די אידישע געמיינדע אין דזשעמעיקא נאך די גירוש שפאניע. איך האב געליינט די בוך מיט א צייט צוריק און ס'איז גאר אינטערעסאנט. איך האב אפי' באשריבן א חלק דערפון אין אידיש.
עפעס דארף זיך נאך די שמועס זעצן. עס פארט און פליהט צווישן פאקטן, באזוכן, השערות, היסטאריע, צווישן לענדער און אינזלען. אביסל צופיהל און אסאך אףף טאפיקס. אויך דארף מען אביסל דעסיידן וואס גיבט שמעון יואל צו און וואס באלאנגט פאר משה. די שידוך איז אויסנאם די פרטים דארף מען נאך אויסארבעטן.
כה לחי!
צ' כפופה וץ' פשוטה... היינו נאמן כפוף נאמן פשוט.וברש"י: נאמן כפוף - אדם כשר צריך להיות כפוף ועניו וסופו להיות פשוט וזקוף לעולם הבא:(שבת קד.) בלאג - מיינע ארכיוון
קליינע וועלט - משה און שמעון יואל קליין ג' קרח פ״ב קאנטינענטן ח"ד: אנטארקטיקע - פאר וועמען באלאנגט דאס? - וויאזוי הייסן די געגנטער פון די אייז-באדעקטע קאנטינענט? די דורכגעפאלענע נסיעה פאר לייף אינשורענס אגענטן - די ראלע פון אייראפע איבער די איבעריגע קאנטינענטן - די קלענסטע לאנד אין צענטער פון א שטאט - די מלוכה אין טאנגא, אויסטראליע - און פיל מער https://www.yiddish24.com/miscellanies/191/64531
