המברך יתברךהאט געשריבן:↑מיטוואך אוגוסט 02, 2023 7:11 pm
האב איך שוין געטראכט נאך א מהלך ווי פאלגענד:
איך טראכט אפשר נאך א פשט, אז די "ווער" און "וואו" האבן זיך געטוישט אין איינקלאנג פון דער קארעסאפנדירנדער תשובה. און אידיש פרעגט מען "ווער" און מ'ענטפערט "דער", מ'פרעגט "וואו" און מ'ענטפערט "דא". מה שאין כן אין ענגליש פרעגט מען "WHERE" און מ'ענטפערט "HERE", מ'פרעגט "WHO" און מ'ענטפערט "HE".
וכן וואס דאס. וכן ווארום דארום, ווארום איז די פראגע און דארום איז די תשובה. אינטערעסאנט אז אין אידיש האט זיך די באדייט פון ווארום אויך געטוישט מיט די צייט, אמאל האט ווארום געמיינט "פארוואס" (ווי די שפריך-ווארט לויטעט "יעדער ווארום האט זיך זיין דארום") און שפעטער האט עס געמיינט "ווייל".
לאגיקהאט געשריבן:↑דאנערשטאג אוגוסט 03, 2023 11:31 am
המברך יתברךהאט געשריבן:↑מיטוואך אוגוסט 02, 2023 7:11 pm
האב איך שוין געטראכט נאך א מהלך ווי פאלגענד:
איך טראכט אפשר נאך א פשט, אז די "ווער" און "וואו" האבן זיך געטוישט אין איינקלאנג פון דער קארעסאפנדירנדער תשובה. און אידיש פרעגט מען "ווער" און מ'ענטפערט "דער", מ'פרעגט "וואו" און מ'ענטפערט "דא". מה שאין כן אין ענגליש פרעגט מען "WHERE" און מ'ענטפערט "HERE", מ'פרעגט "WHO" און מ'ענטפערט "HE".
וכן וואס דאס. וכן ווארום דארום, ווארום איז די פראגע און דארום איז די תשובה. אינטערעסאנט אז אין אידיש האט זיך די באדייט פון ווארום אויך געטוישט מיט די צייט, אמאל האט ווארום געמיינט "פארוואס" (ווי די שפריך-ווארט לויטעט "יעדער ווארום האט זיך זיין דארום") און שפעטער האט עס געמיינט "ווייל".
Mezofzefהאט געשריבן:↑דאנערשטאג אוגוסט 03, 2023 11:42 am
לאגיקהאט געשריבן:↑דאנערשטאג אוגוסט 03, 2023 11:31 am
המברך יתברךהאט געשריבן:↑מיטוואך אוגוסט 02, 2023 7:11 pm
האב איך שוין געטראכט נאך א מהלך ווי פאלגענד:
איך טראכט אפשר נאך א פשט, אז די "ווער" און "וואו" האבן זיך געטוישט אין איינקלאנג פון דער קארעסאפנדירנדער תשובה. און אידיש פרעגט מען "ווער" און מ'ענטפערט "דער", מ'פרעגט "וואו" און מ'ענטפערט "דא". מה שאין כן אין ענגליש פרעגט מען "WHERE" און מ'ענטפערט "HERE", מ'פרעגט "WHO" און מ'ענטפערט "HE".
וכן וואס דאס. וכן ווארום דארום, ווארום איז די פראגע און דארום איז די תשובה. אינטערעסאנט אז אין אידיש האט זיך די באדייט פון ווארום אויך געטוישט מיט די צייט, אמאל האט ווארום געמיינט "פארוואס" (ווי די שפריך-ווארט לויטעט "יעדער ווארום האט זיך זיין דארום") און שפעטער האט עס געמיינט "ווייל".
ווען האט ווארום געמיינט ווייל?
די לשה"ק'דיגע "שהרי, שכן" איז אין אידיש "דען, ווארום, צוליב דעם וואס---"
המברך יתברךהאט געשריבן:↑מיטוואך אוגוסט 02, 2023 2:14 pm
ס'איז זייער שווער אנצוצייגן פינקטליך ווען, אבער איך מיין אז אזויווי הונדערט יאר אריין אין ימי האחרונים, וואס דאס מיינט בערך בזמן הבעש"ט והגר"א, איז געווארן א שטיקל צוטיילונג אין אידיש. דאס הייסט מצד אחד איז דער גראמאטיק געווארן מער פארגעשריטן, די שׂיני"ן זענען איבערגעטוישן געווארן פאר סמכי"ן, די סגול'ן פאר עייני"ן און נישט פאר יוד"ן, און בכלל זענען די אויסדרוקן געווארן מער "היימיש". און דאס זעט זיך אן מער אין די קינצליכע ווערק פון די רוסישע און פוילישע שרייבערס. אבער אין אונגארן איז געווארן א נייע-אלטער סארט אידיש, וואס אין א וועג זעט עס אויס אפילו מער פרימיטיוו ווי דעם אלטן. עס איז אנגעפילט מיט דאפעלטע אותיות און אויך מיט צו סאך "ציען" אותיות, וואס געבן (כמעט) גארנישט צו פאר'ן ליינער.
Untitled.png
מיין השערה איז, אז דער דאזיגער אפנויג אין גראמאטיק וואס האט לכאורה נישט קיין פראקטישן הסבר, שטאמט פון די אויבערלענדישע שרייבערס, וואס האבן געזוכט עס צו מדמה זיין צוריק צו דייטש. טראצדעם וואס איך קען נישט זאגן אז די טעאריע איז ממש מוכרח, דאך האב איך דערויף עטליכע ראיות:
... 5) און כאמור, דער סטייל ווערט געזען שטערקער ביי די מער אויבערלענדישע, ווי איידער ביי די אונטערלענדישע אדער פוילישע, וואס זענען בעצם געווען מער חסיד'יש און אומסטייליש.
אין דער אונטערשטער שורה, טרעף איך אונזער אידיש צו זיין אסאך א נענטערע פארזעצונג פונעם אור אלטן "טייטש", איבערהיפנדיג דעם דריי וואס די אויבערלענדער האבן לכאורה געמאכט, טראצדעם וואס זיי זענען אנגעגאנגען פעסט ביז צום צווייטן וועלט מלחמה זיכער.
און על כל פנים, איך בין זיכער נישט די גרעסטע מומחה אין די ענינים, אבער דאך האב איך באשלאסן צו מנדב זיין און אריינווארפן מיינע צוויי גילדען (קרעדיט: @צוויי גילדען), און איך האף, אז דער עולם האט הנאה דערפון אזויווי פון דער ערשטער תגובה.
עס איז פארשטענדליך איז אין אויבערלאנד האט די דייטשע שפראך נאטורליך געהאט א שטערקערע השפעה אויפ'ן סטייל פון אידיש שרייבן ווי אין אונטערלאנד אדער פוילן און עס מוז נישט דוקא האבן צוטון מיט סטיילישקייט ווס. חסיד'ישקייט און אומסטיילישקייט.
לאגיקהאט געשריבן:↑דאנערשטאג אוגוסט 03, 2023 12:16 pm
המברך יתברךהאט געשריבן:↑מיטוואך אוגוסט 02, 2023 2:14 pm
ס'איז זייער שווער אנצוצייגן פינקטליך ווען, אבער איך מיין אז אזויווי הונדערט יאר אריין אין ימי האחרונים, וואס דאס מיינט בערך בזמן הבעש"ט והגר"א, איז געווארן א שטיקל צוטיילונג אין אידיש. דאס הייסט מצד אחד איז דער גראמאטיק געווארן מער פארגעשריטן, די שׂיני"ן זענען איבערגעטוישן געווארן פאר סמכי"ן, די סגול'ן פאר עייני"ן און נישט פאר יוד"ן, און בכלל זענען די אויסדרוקן געווארן מער "היימיש". און דאס זעט זיך אן מער אין די קינצליכע ווערק פון די רוסישע און פוילישע שרייבערס. אבער אין אונגארן איז געווארן א נייע-אלטער סארט אידיש, וואס אין א וועג זעט עס אויס אפילו מער פרימיטיוו ווי דעם אלטן. עס איז אנגעפילט מיט דאפעלטע אותיות און אויך מיט צו סאך "ציען" אותיות, וואס געבן (כמעט) גארנישט צו פאר'ן ליינער.
Untitled.png
מיין השערה איז, אז דער דאזיגער אפנויג אין גראמאטיק וואס האט לכאורה נישט קיין פראקטישן הסבר, שטאמט פון די אויבערלענדישע שרייבערס, וואס האבן געזוכט עס צו מדמה זיין צוריק צו דייטש. טראצדעם וואס איך קען נישט זאגן אז די טעאריע איז ממש מוכרח, דאך האב איך דערויף עטליכע ראיות:
... 5) און כאמור, דער סטייל ווערט געזען שטערקער ביי די מער אויבערלענדישע, ווי איידער ביי די אונטערלענדישע אדער פוילישע, וואס זענען בעצם געווען מער חסיד'יש און אומסטייליש.
אין דער אונטערשטער שורה, טרעף איך אונזער אידיש צו זיין אסאך א נענטערע פארזעצונג פונעם אור אלטן "טייטש", איבערהיפנדיג דעם דריי וואס די אויבערלענדער האבן לכאורה געמאכט, טראצדעם וואס זיי זענען אנגעגאנגען פעסט ביז צום צווייטן וועלט מלחמה זיכער.
און על כל פנים, איך בין זיכער נישט די גרעסטע מומחה אין די ענינים, אבער דאך האב איך באשלאסן צו מנדב זיין און אריינווארפן מיינע צוויי גילדען (קרעדיט: @צוויי גילדען), און איך האף, אז דער עולם האט הנאה דערפון אזויווי פון דער ערשטער תגובה.
עס איז פארשטענדליך איז אין אויבערלאנד האט די דייטשע שפראך נאטורליך געהאט א שטערקערע השפעה אויפ'ן סטייל פון אידיש שרייבן ווי אין אונטערלאנד אדער פוילן און עס מוז נישט דוקא האבן צוטון מיט סטיילישקייט ווס. חסיד'ישקייט און אומסטיילישקייט.
איך האב נישט געמיינט צו אויפדרינגען פון דעם אז עס האט געהאט צו טון מיט סטיילישקייט, טראץ וואס נאטירליך געב איך יא דערפאר עפעס א שטארקע פראצענט פון סיבה. סך הכל האב איך געוואלט אויפדרינגען אז דער אויבערלענדישער גלגול טראצדעם וואס ס'איז עלטער פון אונזער היינט, דאך איז עס נישט מער מקורית'דיג "אידיש" ווי דער ערשטער סטייל וואס איז לענ"ד ענליכער צום היינטיגן, און גיסט זיך פיל געשמאקער און פראקטישער.
און מן הסתם איז דאס די סיבה פארוואס "ווארום" איז ארויסגעפאלן פון לעקסיקאן, ווייל וויבאלד מ'האט זיך אייביג געדארפט קראצן קאפ צי יענער מיינט צו פרעגן "פארוואס" אדער ענטפערן "דערפאר", איז עס געווארן אומפראקטיש צו ניצן. (דערווייל מעגליך אז מ'האט עס נאר געניצט אין א קאנטעקסט פון א שאלה, אפילו אויב די כוונה איז יא געווען "ווייל". אבער דאס איז אפילו גורם צו נאך מער פראסטרירונג).
ר'@גרשון, איז עס נישט כדאי צו האבן אן עי"ן אין "שיעף" כדי צו מחלק זיין פון א שיף? און וואס איז מיט "טיעף"? פארוואס נאר ענגליש מעג האבן א חילוק צווישן MEAT און MEET וכדומה?
המברך יתברךהאט געשריבן:↑דאנערשטאג אוגוסט 31, 2023 10:04 pm
פיהל, זעהל, צעהן (פאר די נומער, נישט פאר די ציין), ציהל וכו'. אסאך מענטשן דא ספעלן אזוי, ווייל מ'האט זיי אזוי געלערנט אין חדר, אבער זיי וואגן זיך נישט אריינצוקומען אין גראמאטיק אשכול וואס איז באהערשט פון סאטמאר.
#קאנספיראציע אלערט (גענוצט צום ערשטן מאל).
כ'זע נישט וואו אין סאטמאר איז געבליבן ווייניגער שיריים פון די פארצייטישע ה' וואס דו ווילסט צוריקברענגען. און ס'איז אינטערעסאנט צו הערן אויב אין באבוב איז עס מער געבליבן צוליב זייער הברה
איך וויל נישט דווקא צוריקברענגען קיין ה' וואס געט גארנישט צו. איך וויל בלויז אז מ'זאל פארשטיין, אז די כלומר'שט איבעריגע אותיות, האבן געווענליך א ציל. און דו פארשטייסט אוודאי אז ס'באלאנגט נישט אז "שיף" זאל סיי מיינען א שיף אין ים און סיי אז מ'האט עס געשניטן שיף. איך באטראכט נישט אזא זאך ווי א גוטע אנטוויקלונג, און מ'וועט דאס מסתמא נישט טרעפן אין ענגליש אדער אין סיי וועלכע גוט אנטוויקלטע שפראך.
האסט מסתמא געקענט באמערקן אז איך גלייך אסאך מער די גאר אלטע אויטענטישע און געשמאקע שפראך, ווי איידער די אונגארישע התדמות לדויטש. פונדעסטוועגן זענען דא אותיות וואס דארפן פארבלייבן, און מיר זוכן נישט צו מאכן קיין עברית פון אונזער אידיש.
DNA איז ווי א בלו פרינט וואס פארמירט די גאנצע לעבעדיגע זאך ווי א מענטש, בהמה, וחיה, וכדומה.
הוא הדין יעדער צומח און מיקראב (באקטעריע וכו')
יעצט העמירזעהןווי אזוי די DNA ווערט געניצט צו פארמירן נייע פראטין (וואס געשעט יעצט בשעת איר ליינט דאס אין כמעט יעדע צעל אין אייער גוף), ווי פאלגענד, א קראמעזאם שיקט ארויס א DNA 'שטריק' פון זיך, קומט גלייך צו לויפן א ענזיים (Enzyme) גערופן 'RNA', און ער כאפט אן די עק פונעם שטריק און 'סקענט' אדורך די אותיות פון אויבן אראפ און מאכט א 'קאפי' דערפין וואס ווערט אנגערופן א 'מעסענדשער RNA'
די יוצרות זענען דא געווארן אויס געמישט א ביסל.
די קראמאזאם אין א געזונטע באשעפעניש 'שיקט' קיינמאל נישט ארויס קיין DNA (ווען שטיקליך DNA פליען איז א סךמאהלא סימן פון יענע מחלה ל"ע). א קראמאזאם אין א א צעל וואס פונקציאנירט (לאפוקי א צעל וואס האלט זיך אינמיטן צוטיילן, ואכמ"ל) איז 'אויף געלאזט', נישט איין געוויקלט אין די באקאנטע צורה פון א 'X', דהיינו אז דער DNA הענגט לויז.
אפשר האט איינער א בילד פון די מציבה פון הרה"קרבי חיים אליעזר אונגעראב"ד ראדלוב, וואס ליגט אין אנהייב בית החייב פין טארנא, ממש נעבען הגה"קרבי שמעלקא הורוויץאב"ד טארנא המכונה "דער הויכער רבי שמעלקא".עהראיז נסתלק גיווארען אין תרס"ז.
תולעת-ספריםהאט געשריבן:↑דינסטאג דעצעמבער 15, 2020 10:45 am
איך האבקלאהרגיזעהןא בילד פון זיין מציבה, נאר איך קען דאס נישט טרעפען, כ' האב אויך גיבעטען די אויבען-דערמאנטע אייניקלעך, אפשר פון זיי וועט קומען די ישועה. אויף דאס בילד האט מעןגיזעהןדי מציבה פון הרה"ק דער הויכער רבי שמעלקא זי"ע, נאר מ'האט נישט גיקענט ליינעןקלאהרוואס שטייט, ווייל ס'גיוועהןפארשטעקט אונטער די מציבה פון דער רבי שמעלקא.
אין אנדערע ווערטער: איך וואלט ליבערשט ארויסגעשניטן די איבעריגע "כללים" ווי איידער די כלומר'שט איבעריגע אותיות. פארשטייט זיך אבער, אז די מגיהים ווילן פארקערט... וואס קען מען טון?
יעדנפאלס, אידיש איז עטאבלירט געווארן מיט 100-150 יאר צוריק אין מזרח-אייראפע, און שפעטער דורך די יידישיסטן אין אמעריקע. דאס מציאות איז אז די פרומע האבן מער-ווייניגער אנגענומען די אלע כללים און אויסלייג, כאטש נישט אלע. כהיום איז נישט דא קיין שום אנדערער עטאבלירטער ווערטערבוך אויף וועמען מ'זאל זיך פארלאזן. איז וואס ווילסטו, יעדער שרייבער זאל קומען דא ליינען? א שרייבער אדער מגיה קען נישט ארבעטן אן א ווערטערבוך, אויב וויל ער טון א נארמאלע ארבעט, אלזא ניצט ער וואס ער האט.
דאס איז אלעס פראקטיש גערעדט. מ'קען אויך אסאך דן זיין אויף דער עצם נקודה וואס דו שרייבסט. ווי איך צייג אן אז אויב דו שרייבסט שיף, דאן שרייב אויך טיער. ס'איז נישט דא קיין פאנעטישער חילוק. די סיבה פארוואס דו טיילסט אפ צווישן די צוויי ווערטער, איז צוליב זייער אפשטאם אין דייטש, דו"ק ותשכח. אבער די וואס האבן אוועקגעשטעלט אידיש, האבן געהאלטן אז א שפראך דארף נישט פארמאגן איבריגע אותיות וואס גיבן גארנישט צו.
