אידישע וועלט פארומס

איך ווייס אז נישט אלער זענען מסכים צום דעם, אבער נישט אלער וואס גייען בדרך הדברי חיים האלט'ן אז דאס מיינט היינטיגער מאשין מצות. איך האב געהערט פון עמעצער פון אוסטראליה, אברהם יעקב אורבן, אז ער איז משפחה מיט הגאון הרב משה הלברשטאם ז"ל דיין בעדה"ח, און ער פלעגט אריינגיין צו איהם א סאך ווען ער האט געלערנט אין ירושלים. הגרמ"ה האט אים געזאקט אז ער האלט שטארק פון היינטעגער מאשין מצות, און וועט ער נישט געווען א אייניקל פון דער דברי חיים וועט ער דאס אליין געגעס'ן.
בכלל אין דברי חיים איז נישט קלאר וואס מיר זאקט בשמו. אין סי' כג שטייט, 'אולם גם לדעתי הרבה טעמים על פי דין לאיסור אך הם כמוסים אתי כאשר כן קבלתי מפי מו"ח ז"ל שבכמות אלה הדברים אין לגלות הטעם רק לפסוק הדין בהחלט והשומע ישמע וגו' ולכן בדרך החלט אומר לכם כי העושה מצות על כלי זה הוא חמץ גמור'. אבער ער שרייבט להדיא 'בכלי זה', און קען רמז איז נישט דא אז ער קומט אסארין אנדערע סארט מאשינין. פאר דעם שרייבט ער להדיא, 'הגם כי על קצת דברים יש להשיב אך די לאסור בזהבמה שכתב הגאון מה"ר מרדכי זאב שראה בעיניו כי אי אפשר לגרור היטב הנדבק'. דאס מיינט אז ער האט נישט מקבל אלער די טעמים צום אסר'ן, און האט גע'אסר'ט בעיקר וויל איז אומעגלאך ריינ'מאכן די מאישין. און דאס פאסט נישט מיט היינטעגער מאשינין.
און אין סי' כד איז ער מגלה להדיא פאר וואס ער האט נישט מגלה זיין אייגענער טעמים, וז"ל 'והנה גוף המאשין לא ראיתי ואולם לפי מה שציירו לפני נראה לי טעם גמור לאסרו אך לא רציתי לגלותו כי אין דנין רק בראות עין'. אין אנדערער ווערטער, ער איז מודה אז למעשה קען ער נישט אליין פסק'נין ווייל ער האט נישט געזען די מאשין. אבער ער האט געהאלט'ן אז דאס איז גענוק וואס ער האט געהערט פון אנדערע צו מקבל זיין זייערע מיינונג. ודערפאר האט ער נישט געוואלט שרייבן זיין אייגענער טעמים צו אסר'ן, ווייל מיט אים קען מען טענ'ן אז ער האט נישט געזען די מאישין און מיר דארף נישט רעכענ'ן מיט אים. און דערפאר האט ער בעיקר געשריבען וואס אנדערער האט מעיד געווען אויפ'ן פראבלעמ'ם, ווייל נאר דאס קען מחייב זיין.

אוי לך אייוועלט, עס שפראצן דא אפיר זבובים ופרעושים און זענען מזלזל בדברי קדושים וטהורים גאונים וצדיקים, מיט בויך קרעמפענישן וואס האבן נישט קיין שיח ושיג בדברי תורה, ביזי בזיונות.

איישישאק האט געשריבן: איז משה רבינו נכלל אין די רשימה פון 'קדושים טהורים גאונים וצדיקים'?

פראבירן צו פארשטיין די רייד פון 'קדושים טהורים גאונים וצדיקים' איז ביי דיר א זלזול? למשל, דער פרמ"ג איז מזלזל אין דער מגן אברהם?

פראבירט וואס? דער ערשטער גדול האט נישט געשריבן קיין הגבלות, און דער צווייטער האט געשריבן אז מען מיינט אז היינטיגע מאשינען זענען בעסער, אבער די מציאות איז פארקערט, און זיצן ווערימלעך און פרעגן מיט סברה'ליך, אן אפילו ברענגן כאטש א פארגרייזטע מאמר חז"ל, עפעס אז איינער זאל זיך דאכטן אז דו ביסט בכלל א בר הכי צו פרעגן קשיות.

און דאס איז שוין די נישט געמעקטע...

איישישאק האט געשריבן: איז משה רבינו נכלל אין די רשימה פון 'קדושים טהורים גאונים וצדיקים'?

פראבירן צו פארשטיין די רייד פון 'קדושים טהורים גאונים וצדיקים' איז ביי דיר א זלזול? למשל, דער פרמ"ג איז מזלזל אין דער מגן אברהם?

צדיק'ל, נישט דא פראבירט מען צו פארשטיין די רייד פון קדושים וטהורים... עס איז דא ספעציעלע שולן פאר דעם.

סטאוו יא פיטא האט געשריבן: באמת א שאד ענקער טינט. קומט נישט אריין דא השכלה, (ווער האט דא דערמאנט די ווארט?)

סטאוו יא פיטא האט געשריבן: די אמת'ע סיבת האיסור אלץ מה יולד יום וואס קען ברענגען אסאך ערגערע מכשולות און איז נוגע אין אלע דורות אויף יעדע שינוי וואס מ'מאכט, איז נישט ניתן להכתב און איז א פרייע ציל ברעט פאר די מתחדשים און משכילים לדורותיהם.

טאקע דער "היינט דארף מען מברר זיין" טאקע דער טריפה'ענע טערמין פארוואס זיי האבן אזוי געציטערט, טאקע צוליב דעם איז די פסק די זעלבע און האט זיך נישט געטוישט. דער פסק וועט דיר ענטפערן יעדע דעת תורה אן אויסנאם וואס גייט אויף דעם הייליגן וועג פון היפוך דער "היינט דארף מען מברר זיין"

loyodea האט געשריבן: א מעשה פון הייליגע צדיקים איז אונז טייערער ווי אייערע דברי השכ...

דממה דקה האט געשריבן: אוי לך אייוועלט, עס שפראצן דא אפיר זבובים ופרעושים און זענען מזלזל בדברי קדושים וטהורים גאונים וצדיקים, מיט בויך קרעמפענישן וואס האבן נישט קיין שיח ושיג בדברי תורה, ביזי בזיונות.

פרעג האט געשריבן: נישט דא פראבירט מען צו פארשטיין די רייד פון קדושים וטהורים... עס איז דא ספעציעלע שולן פאר דעם.

(די אלע תגובות מיינען לכאורה השכלה, אויך אויב זיי שרייבען נישט דער ווארט).
לדידי איז א בירור הלכה אין ביהמ"ד, לדוגמת דן זיין אויב די צאנזער רב האט געמיינט היינטיגע מאשין מצות (אזויווי איינער האט פריער געברענגט פון הגר"מ האלבערשטאם זצ"ל), אדער אויב ער האט אויך געמיינט לעקור הכזיתים דאורייתא (און אפילו צו דן זיין אם קיבלנו הפסק שלו לגבי לעקור הכזיתים דאורייתא), נישט קיין השכלה [כשכונתו לשמים ובאמת, וכדאיתא שהקב"ה יודע אם לעקל אם לעקלקלות].

איישישאק האט געשריבן: איך גלויב נישט אז איינער פון די טעמים לאיסור פון יענער צייטן גילטן היינט. לערן די תשובות וועסטו זען אז די מציאות איז כרחוק מזרח ממערב. מ'לייגט נישט צוריק די טייג, און יעדער שטיק טייג ווערט באארבעט אגאנצע צייט, ועוד ועוד. לגבי דער דין לשמה איז עס אויך נישט ווי די אלטע צייטן. די פרומערע בעקערייען האבן א מענטש וואס דרוקט די קנעפל א גאנצע צייט ממש, און דאס איז כח ראשון פון דער איד. אפשר איז עס גאר פיל בעסער ווי רוב גאס מצות וואס ווערן געמאכט מיט א ישראל עומד על גביו.
דער צושטעל פון די היינטיגע מאשינס צו די אמאליגע איז גאר די שווערקייט וואס מיר דארפן פארענטפערן, נישט די אונטערשייד.

ווילסט מאכן נייע חששות אויף די היינטיגע מאשינן" פיין, אבער דאס האט גארנישט מיט דער דברי חיים. אדרבא, אפשר וואלט דאס דער דברי חיים מתיר געווען און דער כתב סופר געאסרט. מיר ווייסן נישט וואס זיי האבן געהאלטן, ואין לדיין אלא מה שעיניו רואות.

איין שטיקל חילוק

האנט מצות איז זיכער אויסגעהאלטן משא"כ מאשין מצות וועלכע מיר ווייסן נישט...דאס איז דאך א נייע זאך
מצד שני האבן מיר א פסק פונעם הייליגן צאנזער רב איבער מאשין מצות אז דאס איז חמץ גמור

עד כאן וואס מיר ווייסן

אלעס פון דא און ווייטער איז "סבאהרעס" (סברה בלע"ז)
מיט אן אונגארישער דרך הלימוד פון הכנעה ודרך ארץ נעמט מען זיך נישט די חוצפה צו מתיר זיין בימינו אלה קיין מאשין מצות, פאר וועמען דער הייליגער דברי חיים'ס א ווארט איז מאסגעבענד

נארוואסדען, אויב גייט עס אויפן חשבון פון עוקר זיין א דאורייתא ווערט עס קאמפליצירט און יעדער זאל פרעגן עקסטער זיין מורה דרך

פנימחדשות האט געשריבן: (די אלע תגובות מיינען לכאורה השכלה, אויך אויב זיי שרייבען נישט דער ווארט).

באקאנט אז ערליכע אידן האבן א שמעק, מ'זאגט נישט אזוי שנעל השכלה.

קענסט אויסמעקן דיין גאנצע תגובה און לאזן נאר די לעצטע שורה ס'עט דיר שטיין בעסער

איטשע איר רעדט עפעסדברים של טעם. פארט כאפט א גרויסע חילוק וויאזוי מ'האט מקובל דעם ענין. אויב איז די ציגאנג צים איסור בלויז אז דער הייליגער רב האט עס גע'אסר'ט אלץ א טעכנישע סיבה וואס איז געוואנדן לפי הזמן דאן זאל מען דן זיין ווי ווייט די איסור גייט וכו' וכו' וכו'

אויב אבער ווי אינז ווייסן אז די חומר האיסור איז אין גרויס טייל צוליב מתחדשים עד כדאי די גאר שארפע אויסדריקן פון נאסוידער רב ודעימי' (בכלל דער פסק אז ס'איז חמץ גמור איז שוין מורה דערויף אז ער איז נישט געווען אפן פאר קיין פשרות) דאס טוישט זיך נישט מיט די צייט. און תוקף האיסור איז קאי וקיים פינקט ווי 160 יאר צוריק.

דער גאנצער נידון דן צי זיין וויפיל די כח האיסור זיינע איז וכו' איז באמת אירעלעווענט, שטעלסט צי צי תקנות וחרמות פון די גאונים וראשונים וואס זענען געווען אין די כלל השאלה פון לא תוסיפו. אויב האט ער געזאגט אז ס'איז חמץ מטעם הכמוס נישט געוואנדן אין וועלעכע מאשין איז עס נישט קיין תקנה נאר א הוראה אויף למעשה וואס מיר ריקן זיך נישט אוועק דערפון. 

איישישאק האט געשריבן: איך וואלט געזאגט פונקט קאפויער.
אין די צייטן פון צאנזער רב און ביז צום קריג, ווען מתחדשים איז געווען די פראבלעם, האבן די גדולים געהאלטן אז די מהלך זיך צו שלאגן מיט זיי איז דורך נישט צולאזן קיין שום שינוי כל שהוא.
משא"כ היינטיגע צייטן, ווען די גאנצע השכלה באוועגונג איז שוין חלף הלך לו, און אונזער יצר הרעס זענען מתוך המחנה פנימה, אן קיין מתחדשים אדער משכילים, נאר מיט א היימישע פנים און טעם, האט מען שוין גארנישט פון זיך שלאגן מיט די אלטע געווער.

האסט שוין פארגעסן אז דו האסט געניצט גענוי די זעלבע פראזן בעפארן קריג.
די משכילים היינט זענען מיט גארנישט בעסער ווי אמאל, נאר ערגער טאקע אז די התחדשות קומט מבפנים.

לדוגמא: מתיר זיין מאשין מצות (נישט מכח הלכה, נאר) צוליב דעם וואס "היינט איז אנדערש" איז אמאל געזאגט געווארן נאר דורך דרויסענדיגע מתחדשים. היינט הערט מען דאס מתוך המחנה פנימה.

[געניצט דעם דוגמא לסבר את האוזן, כ'קען נישט זאגן סוף פסוק אויף דעם ספעציפישן פאל]

די איינציגסטע וועג צי באזיגן די משכילים מיט די היימישע טעם איז נישט אפצילאזן די אלטע געווער.

יישר כח פארן אזוי שיין ארויסשרייבן וואס די היינטיגע השכלה באדייט, האסט מיר געשפארט ארבעט

סטאוו יא פיטא האט געשריבן: איטשע איר רעדט עפעסדברים של טעם. פארט כאפט א גרויסע חילוק וויאזוי מ'האט מקובל דעם ענין. אויב איז די ציגאנג צים איסור בלויז אז דער הייליגער רב האט עס גע'אסר'ט אלץ א טעכנישע סיבה וואס איז געוואנדן לפי הזמן דאן זאל מען דן זיין ווי ווייט די איסור גייט וכו' וכו' וכו'

אויב אבער ווי אינז ווייסן אז די חומר האיסור איז אין גרויס טייל צוליב מתחדשים עד כדאי די גאר שארפע אויסדריקן פון נאסוידער רב ודעימי' (בכלל דער פסק אז ס'איז חמץ גמור איז שוין מורה דערויף אז ער איז נישט געווען אפן פאר קיין פשרות) דאס טוישט זיך נישט מיט די צייט. און תוקף האיסור איז קאי וקיים פינקט ווי 160 יאר צוריק.

דער גאנצער נידון דן צי זיין וויפיל די כח האיסור זיינע איז וכו' איז באמת אירעלעווענט, שטעלסט צי צי תקנות וחרמות פון די גאונים וראשונים וואס זענען געווען אין די כלל השאלה פון לא תוסיפו. אויב האט ער געזאגט אז ס'איז חמץ מטעם הכמוס נישט געוואנדן אין וועלעכע מאשין איז עס נישט קיין תקנה נאר א הוראה אויף למעשה וואס מיר ריקן זיך נישט אוועק דערפון. 

הערליך אראפגעלייגט הרב איטשע.
גענוי דאס האב איך געוואלט ארויסברענגען אין מיינע פריערדיגע הודעות. אבער איך האב נישט דיין פעדער און שפראך.
סטאוו - ביטע קום אריין קלארער פארוואס איז דאס עפעס וואס איז הארבער ווי אנדעע תקנות?

יעצט איבער די נושא א פאר קרישקעלעך.

ס'איז אנגענומען ביי תלמידי צאנז (עכ"פ ביי אונז אין סאטמאר) אז די עיקר טעם איז משום גדר וסייג אז טעכנאלאגיע טוישט זיך כסדר און די היתר קען דאס נישט נאכלויפן. מרגלא בפומי' פון בעל הגאולה ועה"ת זי"ע אז מאנישעוויץ מצות (חמץ גמור לכל הדעות) האבן אויך פארקויפט אויף די מתירים'ס בארד. איז ממילא זייער מעגליך אז ווי ביי יעדע גדר וסייג איז דאס אסור מטעם נדר און ממילא קען מען דאס נישט נוצן אפילו בלית ברירה אזוי ווי ביי נדר שלא לאכול מצה. למעשה דארף מען פרעגן א רב פון דעם חדר וואס האט א קבלה אין די נושא ווי ווייט די תקנה גייט. אבער לידיעתי הקלושה וואלט די פסק געווען בלי ספק נישט צו עסן.

אלזא בניגוד לדברי איטשע, איז נישט די נושא צו די פסק פון הייליגן ד"ח אדער סיי ווער איז מחייב עד סוף כל הדורות ביי זיינע תלמידים, נאר קודם "וואס" די פסק איז און דאן וואס איז נתקבל געווארן ביי זיינע תלמידים/אונזערע זיידעס. טאמער איז מען מברר אז די הבנה און קבלה איז געווען אז ס'איז כדין חמץ גמור, דאן איז די קבלה אונז מחייב (נישט די ד"ח פערזענליך... וואס דאן ווערט א שמועס איבער אוסרים ומתירים און ווי ווייט "זיין" כח גייט)

דאן איז דא פסקי הלכות בדברים התלוים בפסק, ווי כדרכו של תורה איז דא אלע מיני שיטות אבער מ'נעמט אן ערגעץ א פסק ווי איין וועג. דארט קומט אריין די שמועס ווי ווייט מ'מעג זיך פארלאזן אויף די צווייטע שיטה, צו איז דאס א נדר אנצונעמען ווי איין שיטה? איז דאס א תקנה? איז דאס א קבלה? איז דאס נאר א פסק וואס קען זיך טוישן ווען אנדערע סניפים קומען צו?

א משל דערצו איז א קרייז (ווי למשל סאטמאר) וואס 72 איז ביי זיי אנגענומען שטארק אלס זמן לילה, וואס ביי אונז וועט מען ח"ו ניטעמאל פאר א סניף רעכענען אז מ'זאל מעגן טון א מלאכה פאר דעם, ביי אנדערע קרייזן וואס נעמען אויך אן שטארק 72 איז דא ווי מ'וועט יא מקיל זיין. אדער שייטלעך ווי א מורה הוראה וועט יא מקיל זיין אפילו פאר א משפחה וואס גייען נישט דערמיט אויב דער בחור עלטערט זיך זייער אפילו מ'האט אנגענומען ביי זיי ווי דער ד"ח האוסר, און נאך צענדליגע משלים.

--
איבער דיין אויספיר אויף האלטן מאשין מצות אין שטוב נאך פסח איז דאס געווען א מחלוקה נאך פאר די קריג. נאסאדער רב זי"ע (און אנדערע) האבן געהאלטן אז דאס איז אסור און כמדומה לי אז סטראפקאווער רב זי"ע האט געזאגט אז דאס איז נישט אסור. אויב געדענק איך גוט ווערט געברענגט אין שו"ע דבר"י אז דער רבי האט ביי א טיש געהערט ווי מ'טענה'ט דערויף און ער האט געפסק'ט אז ס'האט נישט קיין זין צו אסר'ן ווען די טעם האיסור איז מטעם קנסא און דער מענטש וואס האט עס געהאלטן האט געמיינט אז מ'מעג. ווייס איך נישט צו דאס איז אפילו ביי א צאנזער חסיד צו נישט...

פארוואס זאגסטו אז מאנישעוויץ מצות זענען 'חמץ גמור לכל הדעות'? איך ווייס נישט, אבער פון ווי ווייסטו אז עס איז אזוי? בדרך כלל איז דער OU א פיינעם השגחה, און איך קען נישט קיין שום סקאנדאל אויף זיי. טאמער איז עס 'לכל הדעות' וואלט מען געמעגט וויסן דערפון.

איישישאק האט געשריבן: פארוואס זאגסטו אז מאנישעוויץ מצות זענען 'חמץ גמור לכל הדעות'? איך ווייס נישט, אבער פון ווי ווייסטו אז עס איז אזוי? בדרך כלל איז דער OU א פיינעם השגחה, און איך קען נישט קיין שום סקאנדאל אויף זיי. טאמער איז עס 'לכל הדעות' וואלט מען געמעגט וויסן דערפון.

איך רעד בימיו ווען ער האט דאס געזאגט איז דאס געווען די מציאות. אפגעזען צו ס'האט געהאט א הכשר צו נישט. איך ווייס נישט וואס היינט איז און ס'מיר נישט נוגע

צולייגער האט געשריבן: כ'האב נישט געוואלט אריינרעדן אינעם עצם מדובר, אבער איידי דחביבא עלי דברי מילכיגער וועל איך מעיר זיין א נקודה.

דער צאנזער רב האט געהאט צוויי פראבלעמען מיט די מאשין מצות 1) חשש חמץ - וואס איז יש מקום לדון בכה ובכה אויב מיט היינטיגע מאשינען זענען ערגער אדער בעסער. 2) כח גברא - דאס איז נאר א פראבלעם בליל הראשון ביי די כזיתים, אבער איז מאידך גיסא גארנישט בעסער היינט ווי אמאל לכו"ע.

זאת אומרת, עס איז שטארק מעגליך אז דער חשש חמץ וואלט אוועקגעפאלן לגבי די דאורייתא. אבער ביי די אורייתא גופא קומט אפיר דער כח גברא פראבלעם, איז דאך שוין נישט דא קיין דאורייתא, איז שוין בעסער אז מ'עסט עס נישט בכלל.

פארוואס גארנישט בעסער היינט? ווייל היינט איז מיט לעקטער אנשטאט א מענטש? פרש דבריך ביטע

מילכיגער האט געשריבן:

איישישאק האט געשריבן: פארוואס זאגסטו אז מאנישעוויץ מצות זענען 'חמץ גמור לכל הדעות'? איך ווייס נישט, אבער פון ווי ווייסטו אז עס איז אזוי? בדרך כלל איז דער OU א פיינעם השגחה, און איך קען נישט קיין שום סקאנדאל אויף זיי. טאמער איז עס 'לכל הדעות' וואלט מען געמעגט וויסן דערפון.

איך רעד בימיו ווען ער האט דאס געזאגט איז דאס געווען די מציאות. אפגעזען צו ס'האט געהאט א הכשר צו נישט. איך ווייס נישט וואס היינט איז און ס'מיר נישט נוגע

ביסט גערעכט אז דער OU איז א נייעם ערשיינונג אין מאנישעוויץ. איך ווייס אבער נישט פארוואס דעמאלס איז עס געווען 'חמץ גמור לכל הדעות'. קיין רב המכשיר האבן זיי נישט געהאט? זיין דעה קומט בכלל נישט אריין?
יעט האבן זיי פארקויפט 'האנד' מצות תחת השגחת הOU און הרב מרדכי גרוס פון בני ברק.