פרשת חיי שרה
די וואך אנהייב פרשה לערנען מיר איבער די פטירה פון שרה אמנו, ווי עס שטייט אין פסוק 'וַ תָּמָת שָׂרָה בְּקִרְיַת אַרְבַּע הִוא חֶבְרוֹן בְּאֶרֶץ כְּנָעַן', און איבער דאס קויפן דעם מערת המכפלה איר צו באגראבן דארט, ווי דער פסוק חזר'ט איבער 'וְאַחֲרֵי כֵן קָבַר אַבְרָהָם אֶת שָׂרָה אִשְׁתּוֹ אֶל מְעָרַת שְׂדֵה הַמַּכְפֵּלָה עַל פְּנֵי מַמְרֵא הִוא חֶבְרוֹן בְּאֶרֶץ כְּנָעַן'.
ברענגט דער רמב"ן דריי טעמים פארוואס די פסוק חזר'ט איבער און איז מדייק אז דאס איז געווען אין חברון בארץ כנען.
א. צו ארויסברענגען אז שרה אמנו האט זוכה געווען נפטר צו ווערן אין ארץ ישראל, און צו באגראבן ווערן דארט.
ב. היות אברהם אבינו האט געוואוינט אסאך יארן אין ארץ פלישתים, סיי פאר שרה'ס פטירה, און סיי שפעטער, ווי מיר וועלן בעז"ה אויסשמועסן ווייטער, וויל דער פסוק זאגן אז די מעשה איז געווען אין ארץ כנען, און נישט אין פלישתים.
ג. דער פסוק וויל אונז לאזן וויסן די פונקטליכע מקום הקבורה פון די אבות הקדושים 'באשר אנחנו חייבים לכבד מקום קבורת אבותינו הקדושים'.
דארף מען אבער מאכן סדר אין די פסוקים, ווען האט אברהם אבינו געוואוינט אין ארץ פלישתים, און ווען האט ער געוואוינט אין חברון וואס איז אין ארץ כנען.
קודם וועלן מיר אראפברענגען דא די פסוקים וואס רעדן איבער דעם.
התיישבות בחברון
נאך אאע"ה קומט צוריק פון מצרים, זאגט דער פסוק (בראשית יג, ג) 'וַיֵּלֶךְ לְמַסָּעָיו מִנֶּגֶב וְעַד בֵּית אֵל עַד הַמָּקוֹם אֲשֶׁר הָיָה שָׁם אָהֳלֹה בַּתְּחִלָּה בֵּין בֵּית אֵל וּבֵין הָעָי', דארט קומט פאר א קריגעריי צווישן רועי מקנה אברם און רועי מקנה לוט, אברהם אבינו טיילט זיך אפ, לוט גייט קיין סדום, און אאע"ה (שם יח) 'וַיֶּאֱהַל אַבְרָם וַיָּבֹא וַיֵּשֶׁב בְּאֵלֹנֵי מַמְרֵא אֲשֶׁר בְּחֶבְרוֹן'.
ארום 24 יאהר שפעטער, טרעפן מיר אברהם אבינו בשלישי למילתו, (יח, א) 'וַיֵּרָא אֵלָיו ה' בְּאֵלֹנֵי מַמְרֵא', וואוינט ער נאכאלץ אין אלוני ממרא, וואס געפינט זיך אין חברון.
התיישבות בארץ פלישתים
נאך הפיכת סדום וואס איז געווען צומארגנס, הייבט זיך אברהם אבינו אויף (כ, א) 'וַיִּסַּע מִשָּׁם אַבְרָהָם אַרְצָה הַנֶּגֶב, וַיֵּשֶׁב בֵּין קָדֵשׁ וּבֵין שׁוּר וַיָּגָר בִּגְרָר'.
גרראיז שוין ארץ פלישתים, ווי מ'זעהט אז אבימלך ווערט אנגערופן מלך גרר, און דארט האט ער גענומען שרה, און ווייטער זאגט דער פסוק (כב, לא) 'וַיָּקָם אֲבִימֶלֶךְ וּפִיכֹל שַׂר צְבָאוֹ וַיָּשֻׁבוּ אֶל אֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים'.
לידת יצחק והברית עם אבימלך
נאכ'ן נענש ווערן אויפן אוועק נעמען שרה, זאגט אבימלך פאר אברהם (כ, טו) 'הִנֵּה אַרְצִי לְפָנֶיךָ בַּטּוֹב בְּעֵינֶיךָ שֵׁב'.
נאכדעם שטייט לידת יצחק, אן אנצוגעבן דאס פלאץ וואו יצחק איז געבוירן, אבער נאכ'ן סעודה ביום הגמל את יצחק, ווען אברהם אבינו האט פארשיקט הגר, זאגט דער פסוק (כא, יד) 'וַתֵּלֶךְ וַתֵּתַע בְּמִדְבַּר בְּאֵר שָׁבַע'.
אזוי אויך ווייטער (שם כב) שטייט אין פסוק 'וַיְהִי בָּעֵת הַהִוא' זענען אבימלך און פיכול געקומען מאכן א ברית מיט אברהם אבינו, ווען צום סוף שטייט (שם לא-לב) ' וַיִּכְרְתוּ בְרִית בִּבְאֵר שָׁבַע'.
לערנט דער רמב"ן פון דעם, אז גלייך נאך גרר, האט אברהם אבינו אנגענומען אבימלך'ס פארשלאג, און זיך באזעצט אין באר שבע, וואס געפינט זיך אויך אין ארץ פלשתים, און דארט איז יצחק געבוירן געווארן, און אזוי אויך איז אאע"ה געבליבן דארט וואוינען די קומענדיגע תקופה, ווי דער פסוק איז ממשיך (שם לד) 'וַיָּגָר אַבְרָהָם בְּאֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים יָמִים רַבִּים'.
און א ראיה אז באר שבע איז אין ארץ פלישתים, און נישט אז אאע"ה האט נאכן וואוינען אין באר שבע זיך צוריק געצויגן קיין פלשתים, ברענגט דער רמב"ן, פון דעם וואס דער פסוק שרייבט נישט ארויס אז אבימלך און פיכול זענען געגאנגען פון גרר קיין באר שבע צו מאכן דעם ברית מיט אאע"ה, ווי דער פסוק שרייבט ביי יצחק (כו, כו) 'וַאֲבִימֶלֶךְ הָלַךְ אֵלָיו מִגְּרָר', נאר וויבאלד עס איז איין לאנד און ביידע זענען אין ארץ פלשתים, מוז מען עס נישט ארויס שרייבן. (הגם אז ביי יצחק איז עס אויך געווען ווען יצחק האט געוואוינט אין באר שבע, נאכאלץ איז עס נישט קיין הכרח צו שרייבן).
עקידת יצחק ופטירת שרה
די שוועריגקייט הייבט זיך אן מיט עקידת יצחק, וואס דער פסוק זאגט אונז נישט ווי אברהם אבינו האט געוואוינט בשעת'ן ציווי, נאר אזויפיהל זעהן מיר אז עס האט גענומען פאר אברהם דריי טעג אנצוקומען קיין ירושלים, צום הר המוריה.
און סוף פונעם פרשה פונעם עקידה שטייט (כב, יט) 'וַיָּשָׁב אַבְרָהָם אֶל נְעָרָיו וַיָּקֻמוּ וַיֵּלְכוּ יַחְדָּו אֶל בְּאֵר שָׁבַע וַיֵּשֶׁב אַבְרָהָם בִּבְאֵר שָׁבַע'.
גלייך דערנאך שטייט די פרשה פון שרה אמנו'ס פטירה, און דארט שטייט 'וַתָּמָת שָׂרָה בְּקִרְיַת אַרְבַּע הִוא חֶבְרוֹן בְּאֶרֶץ כְּנָעַן'. און דער רמב"ן טענה'ט אז אויב שרה איז אוועק אין חברון, מוז זיין אז אאע"ה האט דעמאלטס דארט געוואוינט, ווייל עס קען נישט זיין אז זיי האבן נישט געוואוינט אינעם זעלבן שטאט.
שיטת רש"י והמדרש
איז באקאנט וואס רש"י ברענגט פונעם מדרש, אז די סמיכות פונעם פרשה פון פטירת שרה צו די פרשת העקידה, לערנט אונז אז די צוויי זענען געבינדן איינס מיט'ן צווייטן, אז שרה אמנו איז אוועק ווען דער שטן האט איר מודיע געווען אז אאע"ה איז געגאנגען שחט'ן יצחק.
פון דעם קומט אויס אז פטירת שרה איז געווען אין די זעלבע צייט פון עקידת יצחק, און אויב שרה איז אוועק אין חברון, האט אברהם אבינו דארט געוואוינט בשעת'ן נצטווה ווערן אויפן עקידה, און פון דארט איז ער ארויס קיין ירושלים.
נאך א מקור האט רש"י אז אברהם אבינו האט שוין נישט געוואוינט אין פלשתים ביי שרה אמנו'ס פטירה, ווייל אין פסוק שטייט 'וַיָּגָר אַבְרָהָם בְּאֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים יָמִים רַבִּים', און אז דער פסוק זאגט ימים רבים וויל דאך דער פסוק אז מען זאל וויסן ווילאנג עס איז געווען, איז ווי אזוי ווייסן מיר וויפיהל איז ימים רבים, נאר מוז מען טייטשן ימים רבים מיינט נישט אסאך יאהרן, נאר מער יאהרן, דהיינו מער יאהרן וואס זיי האבן געוואוינט אין חברון, וואס דארט האבן זיי געוואוינט ארום 25 יאר, אויב אזוי האבן זיי אין פלישתים געוואוינט 26 יאהר.
און עס קען נישט זיין מער פון דעם אויך נישט, ווייל אויב אזוי האט עס נישט קיין גבול, און מ'וועט ווייטער נישט קענען וויסן ווילאנג זיי האבן געוואוינט דארט, ווען דער פסוק וויל יא אז אונז זאלן דאס וויסן, מילא נוצט מען דעם כלל פון תפסת מרובה לא תפסת, און מ'לערנט אז זיי האבן דארט געוואוינט נישט מער און נישט ווייניגער ווי 26 יאהר.
און היות אז ביי לידת יצחק - וואס איז געווען סוף פונעם ערשטן יאר וואס זיי האבן זיך געצויגן קיין פלשתים - איז שרה געווען 90 יאר, קומט אויס אז ווען שרה איז געווען 115 יאר - 12 יאר פאר איהר פטירה - זענען זיי שוין אוועק געגאנגען פון ארץ פלשתים.
קושיות הרמב"ן על פירש"י
איז אבער שווער צוויי קשיות אויף דעם מהלך.
א. פון חברון קיין ירושלים נעמט נישט מער ווי איין טאג (תנחומא) און ביידע געפינען זיך אין ארץ יהודה (רמב"ן), פארוואס האט גענומען פאר אברהם דריי טעג אנצוקמען פון חברון קיין ירושלים.
ב. אויב אברהם האט געוואוינט דעמאלטס אין חברון, און דארט איז ער געווען גלייך נאכן עקידה 'לספוד לשרה ולבכותה', פארוואס זאגט דער פסוק 'וילכו יחדיו אל באר שבע, וישב אברהם בבאר שבע', וואס איז משמע אז ער האט דארט געוואוינט.
יישובים על שיטת רש"י והמדרש
א. אויפן ערשטע קשיא ענטפערט דער רמב"ן, אז לויט דעם מדרש מוז מען זאגן אז היות עס איז נאכנישט געווען די ריכטיגע צייט וואס דער באשעפער האט געוואלט עס זאל זיין די עקידה, האט זיך אברהם אבינו ארומגעדרייט אינעם געגנט דריי טעג, ביז הקב"ה האט איהם געהייסן אויף וועלכע בארג ער זאל אויספירן דעם עקידה.
דער מדרש ענטפערט אויך די קשיא, אז דאס וואס עס האט גענומען דריי טאג, איז געווען וויבאלד דער שטן האט פרובירט אפצושטעלן אברהם אבינו, קומענדיג ווי א טייך און נאך אנדערע מניעות, וואס דאס האט פארשטייטערט די וועג.
ב. אויפן צווייטן קשיא, איז רש"י שוין אליינס מעיר אז וישב מיינט נישט אז אברהם אבינו האט זיך באזעצט אין באר שבע, נאר עס איז א לשון פון עכבה, ער האט זיך אויפגעהאלטן דארט אויפ'ן וועג אהיים פאר עפעס א צורך, און דער רמב"ן איז מסביר, אז אאע"ה האט געוואלט דאנקן דעם באשעפער אז יצחק איז געבליבן לעבן, איז ער געגאנגען צום אשל אין באר שבע וואס דארט האט ער מפרסם געווען דעם באשעפער'ס נאמען אויף א גרויסן פארנעם, און פון דארט איז ער צוריק געגאנגען קיין חברון, ויבא אברהם לספוד לשרה ולבכותה.
דער רמב"ן לערנט אביסל אנדערש ע"פ המדרש, אז די פסוק וילכו יחדיו אל באר שבע, וישב אברהם בבאר שבע', רעדט פון צוויי זאכן, קודם איז אאע"ה געגאנגען קיין באר שבע לויבן הקב"ה ביים אשל, און פון דארט געגאנגען קיין חברון לספוד לשרה ולבכותה. און דערנאך האט אברהם אבינו זיך באזעצט בקביעות אין באר שבע, און דארט האט ער געוואוינט ביז יצחק'ס חתונה, ווי עס שטייט דארט אין פסוק (כד, סב) 'וְיִצְחָק בָּא מִבּוֹא בְּאֵר לַחַי רֹאִי וְהוּא יוֹשֵׁב בְּאֶרֶץ הַנֶּגֶב', און ווי רש"י איז דארט מסביר אז יצחק האט געמאלטס געוואוינט נעבן דער באר לחי רואי, וואס געפינט זיך 'בֵּין קָדֵשׁ וּבֵין בָּרֶד', און דאס איז אין געגנט פון פלשתים וואס איז 'בֵּין קָדֵשׁ וּבֵין שׁוּר', און דער תרגום טייטשט סיי 'שור' און סיי 'ברד' אלץ 'חגרא'.
ענליך צו דעם שטייט אין 'פענח רזא', אז נאכן עקידה האט אאע"ה זיך געוואלט באזעצן אין באר שבע, און ער איז גלייך אהין געגאנגען זיך באזעצן דארט, און געשיקט שלוחים אהינצוברענגען שרה, און הערנדיג אז שרה איז אוועק, איז ער צוריק קיין חברון זיך מטפל זיין מיט איר קבורה.
שיטת הרמב"ן ע"פ פשט
לולי דעם מדרש לערנט דער רמב"ן אז די עקדה איז געווען א תקופה פאר פטירת שרה, נאך אין די תקופה וואס 'וַיֵּשֶׁב בְּאֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים יָמִים רַבִּים', וואוינענדיג אין באר שבע, און דערפאר האט עס גענומען דריי טעג אנצוקומען קיין ירושלים. און נאכן עקידה איז אאע"ה צוריק קיין באר שבע, וישב אברהם בבאר שבע פאר נאך א שטיק צייט, און שפעטער איז ער צוריק קיין חברון און דארט איז שרה אוועק.
פי' הש"ך עה"ת
דער ש"ך על התורה גייט אויך מיט דעם דעה אז אברהם אבינו האט נאך געוואוינט בשעת'ן עקידה אין באר שבע, און דערפאר איז אאע"ה נאכן עקידה צוריק געגאנגען קיין באר שבע, אבער ער שטעלט עס צוזאם מיט'ן מדרש אז שרה איז אוועק ביים עקידה. און ער פרעגט טאקע די קשיא, אויב אזוי ווי קומט עס אז שרה איז אוועק אין חברון.
ברענגט ער, שמעתי, אז ווען דער שטן איז געקומען צו שרה דערצילן אז אאע"ה איז געגאנגען שחט'ן יצחק, האט זי איהם נישט געגלייבט, איז זי געגאנגען קיין חברון, און געבעטן פון די ריזן - אחימן ששי ותלמי - וואס האבן דארט געוואוינט, זיי זאלן זיך ארומקוקן אויף דעווייטנס, צו זיי זעהען ערגעץ אברהם מיט יצחק, און זיי האבן איר באשטעטיגט אז זיי זעהען אן אלטער מענטש מיט א מעסער אין די הענט, נעבן א געבינדענעם בחור, און דעמאלטס איז זי אוועק.
דאס פארענטפערט אויך די שוועריגקייט וואס רש"י האט געהאט מיט דעם וואס די פסוק רופט דא צום ערשטן מאל אן חברון מיט'ן נאמען 'קרית ארבע' על שם ארבעה ענקים וואס האבן דארט געוואוינט, וואס מ'טרעפט נישט אז די תורה זאל עס אזוי רופן אין די פריערדיגע מאלן וואס חברון וערט דערמאנט אין פסוק, און דערפאר האט רש"י געברענגט דעם אנדערן פשט, אז עס הייסט קרית ארבע ע"ש די פיר זוגות וואס זענען באגראבן דארט, וואס דאס האט א שייכות דייקא מיט די פרשה, וואס אברהם אבינו האט אפגעקויפט דעם מערת המכפלה משלים צו זיין די פיר זוגות, ווי די מפרשי רש"י זענען מסביר.
אבער לויט דעם מהלך שטימט די פשוטע פשט, אז דער פסוק באטיטלט עס דייקא דא אלץ קרית ארבע, וויבאלד די סיבה פארוואס שרה איז אהינגעגאנגען פון באר שבע, איז טאקע ווייל די ריזן האבן דארט געוואוינט, כדי זיי זאלן בודק זיין צו עס איז טאקע אמת די מעשה פון די עקידה וואס דער שטן האט איר דערציילט.
ברענגט דער רמב"ן דריי טעמים פארוואס די פסוק חזר'ט איבער און איז מדייק אז דאס איז געווען אין חברון בארץ כנען.
א. צו ארויסברענגען אז שרה אמנו האט זוכה געווען נפטר צו ווערן אין ארץ ישראל, און צו באגראבן ווערן דארט.
ב. היות אברהם אבינו האט געוואוינט אסאך יארן אין ארץ פלישתים, סיי פאר שרה'ס פטירה, און סיי שפעטער, ווי מיר וועלן בעז"ה אויסשמועסן ווייטער, וויל דער פסוק זאגן אז די מעשה איז געווען אין ארץ כנען, און נישט אין פלישתים.
ג. דער פסוק וויל אונז לאזן וויסן די פונקטליכע מקום הקבורה פון די אבות הקדושים 'באשר אנחנו חייבים לכבד מקום קבורת אבותינו הקדושים'.
דארף מען אבער מאכן סדר אין די פסוקים, ווען האט אברהם אבינו געוואוינט אין ארץ פלישתים, און ווען האט ער געוואוינט אין חברון וואס איז אין ארץ כנען.
קודם וועלן מיר אראפברענגען דא די פסוקים וואס רעדן איבער דעם.
התיישבות בחברון
נאך אאע"ה קומט צוריק פון מצרים, זאגט דער פסוק (בראשית יג, ג) 'וַיֵּלֶךְ לְמַסָּעָיו מִנֶּגֶב וְעַד בֵּית אֵל עַד הַמָּקוֹם אֲשֶׁר הָיָה שָׁם אָהֳלֹה בַּתְּחִלָּה בֵּין בֵּית אֵל וּבֵין הָעָי', דארט קומט פאר א קריגעריי צווישן רועי מקנה אברם און רועי מקנה לוט, אברהם אבינו טיילט זיך אפ, לוט גייט קיין סדום, און אאע"ה (שם יח) 'וַיֶּאֱהַל אַבְרָם וַיָּבֹא וַיֵּשֶׁב בְּאֵלֹנֵי מַמְרֵא אֲשֶׁר בְּחֶבְרוֹן'.
ארום 24 יאהר שפעטער, טרעפן מיר אברהם אבינו בשלישי למילתו, (יח, א) 'וַיֵּרָא אֵלָיו ה' בְּאֵלֹנֵי מַמְרֵא', וואוינט ער נאכאלץ אין אלוני ממרא, וואס געפינט זיך אין חברון.
התיישבות בארץ פלישתים
נאך הפיכת סדום וואס איז געווען צומארגנס, הייבט זיך אברהם אבינו אויף (כ, א) 'וַיִּסַּע מִשָּׁם אַבְרָהָם אַרְצָה הַנֶּגֶב, וַיֵּשֶׁב בֵּין קָדֵשׁ וּבֵין שׁוּר וַיָּגָר בִּגְרָר'.
גרראיז שוין ארץ פלישתים, ווי מ'זעהט אז אבימלך ווערט אנגערופן מלך גרר, און דארט האט ער גענומען שרה, און ווייטער זאגט דער פסוק (כב, לא) 'וַיָּקָם אֲבִימֶלֶךְ וּפִיכֹל שַׂר צְבָאוֹ וַיָּשֻׁבוּ אֶל אֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים'.
לידת יצחק והברית עם אבימלך
נאכ'ן נענש ווערן אויפן אוועק נעמען שרה, זאגט אבימלך פאר אברהם (כ, טו) 'הִנֵּה אַרְצִי לְפָנֶיךָ בַּטּוֹב בְּעֵינֶיךָ שֵׁב'.
נאכדעם שטייט לידת יצחק, אן אנצוגעבן דאס פלאץ וואו יצחק איז געבוירן, אבער נאכ'ן סעודה ביום הגמל את יצחק, ווען אברהם אבינו האט פארשיקט הגר, זאגט דער פסוק (כא, יד) 'וַתֵּלֶךְ וַתֵּתַע בְּמִדְבַּר בְּאֵר שָׁבַע'.
אזוי אויך ווייטער (שם כב) שטייט אין פסוק 'וַיְהִי בָּעֵת הַהִוא' זענען אבימלך און פיכול געקומען מאכן א ברית מיט אברהם אבינו, ווען צום סוף שטייט (שם לא-לב) ' וַיִּכְרְתוּ בְרִית בִּבְאֵר שָׁבַע'.
לערנט דער רמב"ן פון דעם, אז גלייך נאך גרר, האט אברהם אבינו אנגענומען אבימלך'ס פארשלאג, און זיך באזעצט אין באר שבע, וואס געפינט זיך אויך אין ארץ פלשתים, און דארט איז יצחק געבוירן געווארן, און אזוי אויך איז אאע"ה געבליבן דארט וואוינען די קומענדיגע תקופה, ווי דער פסוק איז ממשיך (שם לד) 'וַיָּגָר אַבְרָהָם בְּאֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים יָמִים רַבִּים'.
און א ראיה אז באר שבע איז אין ארץ פלישתים, און נישט אז אאע"ה האט נאכן וואוינען אין באר שבע זיך צוריק געצויגן קיין פלשתים, ברענגט דער רמב"ן, פון דעם וואס דער פסוק שרייבט נישט ארויס אז אבימלך און פיכול זענען געגאנגען פון גרר קיין באר שבע צו מאכן דעם ברית מיט אאע"ה, ווי דער פסוק שרייבט ביי יצחק (כו, כו) 'וַאֲבִימֶלֶךְ הָלַךְ אֵלָיו מִגְּרָר', נאר וויבאלד עס איז איין לאנד און ביידע זענען אין ארץ פלשתים, מוז מען עס נישט ארויס שרייבן. (הגם אז ביי יצחק איז עס אויך געווען ווען יצחק האט געוואוינט אין באר שבע, נאכאלץ איז עס נישט קיין הכרח צו שרייבן).
עקידת יצחק ופטירת שרה
די שוועריגקייט הייבט זיך אן מיט עקידת יצחק, וואס דער פסוק זאגט אונז נישט ווי אברהם אבינו האט געוואוינט בשעת'ן ציווי, נאר אזויפיהל זעהן מיר אז עס האט גענומען פאר אברהם דריי טעג אנצוקומען קיין ירושלים, צום הר המוריה.
און סוף פונעם פרשה פונעם עקידה שטייט (כב, יט) 'וַיָּשָׁב אַבְרָהָם אֶל נְעָרָיו וַיָּקֻמוּ וַיֵּלְכוּ יַחְדָּו אֶל בְּאֵר שָׁבַע וַיֵּשֶׁב אַבְרָהָם בִּבְאֵר שָׁבַע'.
גלייך דערנאך שטייט די פרשה פון שרה אמנו'ס פטירה, און דארט שטייט 'וַתָּמָת שָׂרָה בְּקִרְיַת אַרְבַּע הִוא חֶבְרוֹן בְּאֶרֶץ כְּנָעַן'. און דער רמב"ן טענה'ט אז אויב שרה איז אוועק אין חברון, מוז זיין אז אאע"ה האט דעמאלטס דארט געוואוינט, ווייל עס קען נישט זיין אז זיי האבן נישט געוואוינט אינעם זעלבן שטאט.
שיטת רש"י והמדרש
איז באקאנט וואס רש"י ברענגט פונעם מדרש, אז די סמיכות פונעם פרשה פון פטירת שרה צו די פרשת העקידה, לערנט אונז אז די צוויי זענען געבינדן איינס מיט'ן צווייטן, אז שרה אמנו איז אוועק ווען דער שטן האט איר מודיע געווען אז אאע"ה איז געגאנגען שחט'ן יצחק.
פון דעם קומט אויס אז פטירת שרה איז געווען אין די זעלבע צייט פון עקידת יצחק, און אויב שרה איז אוועק אין חברון, האט אברהם אבינו דארט געוואוינט בשעת'ן נצטווה ווערן אויפן עקידה, און פון דארט איז ער ארויס קיין ירושלים.
נאך א מקור האט רש"י אז אברהם אבינו האט שוין נישט געוואוינט אין פלשתים ביי שרה אמנו'ס פטירה, ווייל אין פסוק שטייט 'וַיָּגָר אַבְרָהָם בְּאֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים יָמִים רַבִּים', און אז דער פסוק זאגט ימים רבים וויל דאך דער פסוק אז מען זאל וויסן ווילאנג עס איז געווען, איז ווי אזוי ווייסן מיר וויפיהל איז ימים רבים, נאר מוז מען טייטשן ימים רבים מיינט נישט אסאך יאהרן, נאר מער יאהרן, דהיינו מער יאהרן וואס זיי האבן געוואוינט אין חברון, וואס דארט האבן זיי געוואוינט ארום 25 יאר, אויב אזוי האבן זיי אין פלישתים געוואוינט 26 יאהר.
און עס קען נישט זיין מער פון דעם אויך נישט, ווייל אויב אזוי האט עס נישט קיין גבול, און מ'וועט ווייטער נישט קענען וויסן ווילאנג זיי האבן געוואוינט דארט, ווען דער פסוק וויל יא אז אונז זאלן דאס וויסן, מילא נוצט מען דעם כלל פון תפסת מרובה לא תפסת, און מ'לערנט אז זיי האבן דארט געוואוינט נישט מער און נישט ווייניגער ווי 26 יאהר.
און היות אז ביי לידת יצחק - וואס איז געווען סוף פונעם ערשטן יאר וואס זיי האבן זיך געצויגן קיין פלשתים - איז שרה געווען 90 יאר, קומט אויס אז ווען שרה איז געווען 115 יאר - 12 יאר פאר איהר פטירה - זענען זיי שוין אוועק געגאנגען פון ארץ פלשתים.
קושיות הרמב"ן על פירש"י
איז אבער שווער צוויי קשיות אויף דעם מהלך.
א. פון חברון קיין ירושלים נעמט נישט מער ווי איין טאג (תנחומא) און ביידע געפינען זיך אין ארץ יהודה (רמב"ן), פארוואס האט גענומען פאר אברהם דריי טעג אנצוקמען פון חברון קיין ירושלים.
ב. אויב אברהם האט געוואוינט דעמאלטס אין חברון, און דארט איז ער געווען גלייך נאכן עקידה 'לספוד לשרה ולבכותה', פארוואס זאגט דער פסוק 'וילכו יחדיו אל באר שבע, וישב אברהם בבאר שבע', וואס איז משמע אז ער האט דארט געוואוינט.
יישובים על שיטת רש"י והמדרש
א. אויפן ערשטע קשיא ענטפערט דער רמב"ן, אז לויט דעם מדרש מוז מען זאגן אז היות עס איז נאכנישט געווען די ריכטיגע צייט וואס דער באשעפער האט געוואלט עס זאל זיין די עקידה, האט זיך אברהם אבינו ארומגעדרייט אינעם געגנט דריי טעג, ביז הקב"ה האט איהם געהייסן אויף וועלכע בארג ער זאל אויספירן דעם עקידה.
דער מדרש ענטפערט אויך די קשיא, אז דאס וואס עס האט גענומען דריי טאג, איז געווען וויבאלד דער שטן האט פרובירט אפצושטעלן אברהם אבינו, קומענדיג ווי א טייך און נאך אנדערע מניעות, וואס דאס האט פארשטייטערט די וועג.
ב. אויפן צווייטן קשיא, איז רש"י שוין אליינס מעיר אז וישב מיינט נישט אז אברהם אבינו האט זיך באזעצט אין באר שבע, נאר עס איז א לשון פון עכבה, ער האט זיך אויפגעהאלטן דארט אויפ'ן וועג אהיים פאר עפעס א צורך, און דער רמב"ן איז מסביר, אז אאע"ה האט געוואלט דאנקן דעם באשעפער אז יצחק איז געבליבן לעבן, איז ער געגאנגען צום אשל אין באר שבע וואס דארט האט ער מפרסם געווען דעם באשעפער'ס נאמען אויף א גרויסן פארנעם, און פון דארט איז ער צוריק געגאנגען קיין חברון, ויבא אברהם לספוד לשרה ולבכותה.
דער רמב"ן לערנט אביסל אנדערש ע"פ המדרש, אז די פסוק וילכו יחדיו אל באר שבע, וישב אברהם בבאר שבע', רעדט פון צוויי זאכן, קודם איז אאע"ה געגאנגען קיין באר שבע לויבן הקב"ה ביים אשל, און פון דארט געגאנגען קיין חברון לספוד לשרה ולבכותה. און דערנאך האט אברהם אבינו זיך באזעצט בקביעות אין באר שבע, און דארט האט ער געוואוינט ביז יצחק'ס חתונה, ווי עס שטייט דארט אין פסוק (כד, סב) 'וְיִצְחָק בָּא מִבּוֹא בְּאֵר לַחַי רֹאִי וְהוּא יוֹשֵׁב בְּאֶרֶץ הַנֶּגֶב', און ווי רש"י איז דארט מסביר אז יצחק האט געמאלטס געוואוינט נעבן דער באר לחי רואי, וואס געפינט זיך 'בֵּין קָדֵשׁ וּבֵין בָּרֶד', און דאס איז אין געגנט פון פלשתים וואס איז 'בֵּין קָדֵשׁ וּבֵין שׁוּר', און דער תרגום טייטשט סיי 'שור' און סיי 'ברד' אלץ 'חגרא'.
ענליך צו דעם שטייט אין 'פענח רזא', אז נאכן עקידה האט אאע"ה זיך געוואלט באזעצן אין באר שבע, און ער איז גלייך אהין געגאנגען זיך באזעצן דארט, און געשיקט שלוחים אהינצוברענגען שרה, און הערנדיג אז שרה איז אוועק, איז ער צוריק קיין חברון זיך מטפל זיין מיט איר קבורה.
שיטת הרמב"ן ע"פ פשט
לולי דעם מדרש לערנט דער רמב"ן אז די עקדה איז געווען א תקופה פאר פטירת שרה, נאך אין די תקופה וואס 'וַיֵּשֶׁב בְּאֶרֶץ פְּלִשְׁתִּים יָמִים רַבִּים', וואוינענדיג אין באר שבע, און דערפאר האט עס גענומען דריי טעג אנצוקומען קיין ירושלים. און נאכן עקידה איז אאע"ה צוריק קיין באר שבע, וישב אברהם בבאר שבע פאר נאך א שטיק צייט, און שפעטער איז ער צוריק קיין חברון און דארט איז שרה אוועק.
פי' הש"ך עה"ת
דער ש"ך על התורה גייט אויך מיט דעם דעה אז אברהם אבינו האט נאך געוואוינט בשעת'ן עקידה אין באר שבע, און דערפאר איז אאע"ה נאכן עקידה צוריק געגאנגען קיין באר שבע, אבער ער שטעלט עס צוזאם מיט'ן מדרש אז שרה איז אוועק ביים עקידה. און ער פרעגט טאקע די קשיא, אויב אזוי ווי קומט עס אז שרה איז אוועק אין חברון.
ברענגט ער, שמעתי, אז ווען דער שטן איז געקומען צו שרה דערצילן אז אאע"ה איז געגאנגען שחט'ן יצחק, האט זי איהם נישט געגלייבט, איז זי געגאנגען קיין חברון, און געבעטן פון די ריזן - אחימן ששי ותלמי - וואס האבן דארט געוואוינט, זיי זאלן זיך ארומקוקן אויף דעווייטנס, צו זיי זעהען ערגעץ אברהם מיט יצחק, און זיי האבן איר באשטעטיגט אז זיי זעהען אן אלטער מענטש מיט א מעסער אין די הענט, נעבן א געבינדענעם בחור, און דעמאלטס איז זי אוועק.
דאס פארענטפערט אויך די שוועריגקייט וואס רש"י האט געהאט מיט דעם וואס די פסוק רופט דא צום ערשטן מאל אן חברון מיט'ן נאמען 'קרית ארבע' על שם ארבעה ענקים וואס האבן דארט געוואוינט, וואס מ'טרעפט נישט אז די תורה זאל עס אזוי רופן אין די פריערדיגע מאלן וואס חברון וערט דערמאנט אין פסוק, און דערפאר האט רש"י געברענגט דעם אנדערן פשט, אז עס הייסט קרית ארבע ע"ש די פיר זוגות וואס זענען באגראבן דארט, וואס דאס האט א שייכות דייקא מיט די פרשה, וואס אברהם אבינו האט אפגעקויפט דעם מערת המכפלה משלים צו זיין די פיר זוגות, ווי די מפרשי רש"י זענען מסביר.
אבער לויט דעם מהלך שטימט די פשוטע פשט, אז דער פסוק באטיטלט עס דייקא דא אלץ קרית ארבע, וויבאלד די סיבה פארוואס שרה איז אהינגעגאנגען פון באר שבע, איז טאקע ווייל די ריזן האבן דארט געוואוינט, כדי זיי זאלן בודק זיין צו עס איז טאקע אמת די מעשה פון די עקידה וואס דער שטן האט איר דערציילט.
חוח בין השושנים האט געשריבן:
