אידישע וועלט פארומס

כתב הרב בשו"ע ס'י קנ"ו הלכות משא ומתן

והנוקם מחבירו או הנוטר עובר בלא תעשה שנאמר לא תקום ולא תטור את בני עמך ‏(בפ׳ קדושים תהיו),‏ איזהו נקימה אמר לו השאילני קרדומך ולא השאילו ולמחר בא חבירו אצלו ואמר לו השאילני מגלך, ואמר לו איני משאילך בדרך שלא השאלתני זו היא נקימה, ואם אמר לו הריני משאילך ואיני כמותך זו היא נטירה אלא ימחה הדבר מלבו ולא יזכירנו‏ ולא יעלה על לב לעולם וצריך כל האדם ליזהר בזה:‏

ספר החינוך - מצוה רמא
שלא לנקום, כלומר שנמנענו מלקחת נקמה מישראל.
והענין הוא כגון ישראל שהרע או ציער לחבירו באחד מכל הדברים, ונוהג רוב בני אדם שבעולם הוא שלא יסורו מלחפש אחרי מי שהרע להן עד שיגמלוהו כמעשהו הרע או יכאיבוהו כמו שהכאיבם.
ומזה הענין מנענו השם ברוך הוא באומרו לא תקום.
ולשון ספרא, עד היכן כוחה של נקמה, אמר לו השאילני מגלך ולא השאילו, למחר אמר לו השאילני קרדומך, אמר לו איני משאילך כדרך שלא השאלת לי מגלך, לכך נאמר לא תקום.
ועל כגון זה היקש כל הענינים:
משרשי המצוה,
שידע האדם ויתן אל לבו כי כל אשר יקרהו מטוב עד רע, הוא סיבה שתבוא עליו מאת השם ברוך הוא, ומיד האדם מיד איש אחיו לא יהיה דבר בלתי רצון השם ברוך הוא,
על כן כשיצערהו או יכאיבהו אדם ידע בנפשו כי עוונותיו גרמו והשם יתברך גזר עליו בכך, ולא ישית מחשבותיו לנקום ממנו כי הוא אינו סיבת רעתו, כי העוון הוא המסבב,
וכמו שאמר דוד עליו השלום הניחו לו ויקלל כי אמר לו השם יתברך, תלה הענין בחטאו ולא בשמעי בן גרא.
ועוד נמצא במצוה תועלת רב להשבית ריב ולהעביר המשטמות מלב בני אדם, ובהיות שלום בין אנשים יעשה השם שלום להם:
דיני המצוה קצרים, כבר זכרנו מהן לפי הנראה.
ונוהגת בכל מקום ובכל זמן בזכרים ונקבות. וכו'

ספר המצות להרמב"ם - מצות ל"ת ד"ש
שהזהירנו שלא לנקום קצתנו מקצתנו
והוא שעשה לו מעשה אחד ולא יסור מלחפש אחריו עד שיגמלהו כמעשהו הרע או יכאיבהו כמו שהכאיבו
הזהיר האל מזה ואמר לא תקם
ובספרא עד היכן כחה של נקימה אמר לו השאילני מגלך ולא השאילו למחר אמר לו השאילני קרדומך אמר לו אינו משאילך כשם שלא השאלתני מגלך לכך נאמר לא תקם
ועל זה הדמיון היקש בכל הענינים:

שמור לי ואשמור לך אין ביזנעסס שפראך

El Rushbo האט געשריבן:
ביטע מסביר זיין.

ווי איז דא 'צווישן' ביי נקימה.
לויט מיין קליינע מיינונג, אויב די יענעמ'ס אקט קומט 'בכלל' אין חשבון ביי מיין החלטה דארף דאס לכאורה צו זיין נקמה, ניין?

.

שווער צו מסביר'ן אבער פארשטיי אז עס קען געמאלט זיין פעלער ווען באמת וואלסטו גארנישט געדארפט טוען, אבער א איד א בעל נפש וועט חושש זיין אויף א נטי' דקה פון א שמץ פון א טינא בלב, וואס ער וויל מבער זיין, און וועט זיך אנשטרענגן נאך מער ווי ער וואלט זיך אנגעשטרענגט פאר א ידיד .
רוב מעשיות זענען נישט קיין בלעק אן ווייט מעטאר

איך געב נישט צוליב'ן מאכן א ראבאקאל, גייט דאס אויך אריין אין כלל?

נקמה איז אויסציפירן די נטירה דהיינו נטירה איז בלב

צייט שטיפער האט געשריבן: איך געב נישט צוליב'ן מאכן א ראבאקאל, גייט דאס אויך אריין אין כלל?

איך טראכט אז דאס איז לכאורה אזויווי איינער זאגט איך בארג דיר נישט מיין האק ווייל האסט נישט שיין געבעטן.
איז טאקע דא עפעס א לאו דערין?

זאג א גוטס האט געשריבן:

צייט שטיפער האט געשריבן: איך געב נישט צוליב'ן מאכן א ראבאקאל, גייט דאס אויך אריין אין כלל?

איך טראכט אז דאס איז לכאורה אזויווי איינער זאגט איך בארג דיר נישט מיין האק ווייל האסט נישט שיין געבעטן.
איז טאקע דא עפעס א לאו דערין?

פארוואס נישט?

לא תקום איז עפעס מוגדר דוקא אויף צוריקטאהן די זעלבע וואס יענער האט דיר געטאן?

'לכאורה' איז מען עובר אויף א איסור דאורייתא אפי' ווען די פאל איז נישט אזוי דראמאטיש ווי רש"י איז מצייר, נאר וויבאלד דו נעמסט יענעמ'ס מעשים צו דיר אין חשבון ביי דיין החלטה איז עס לא תקום.
But i hope the i'm wrong

אויך קען מען נעמען אין באטראכט, אז איך וואלט למשל יעצט נישט געגעבן פאר אזא סארט צוועק אויב א פרעמדער וואלט דאס געבעטן אוו דערפאר גיב איך יעצט אויך נישט פאר דעם יעניגן וואס גיבט ביזנעס פאר מיין קאמפעטישאן נישט פאר מיר, אבער אויב מיין קליענט וואלט יעצט געבעטן פון מיר וואלט איך מיר אלץ 'הכרת הטוב' יא געגעבן.

אבער פארשטייט זיך אז מ'דארף זיין honest מיט זיך אליין.

א איידעלע מחשבה'לע קען לכאורה גורם זיין א גראבע איסור

צייט שטיפער האט געשריבן: איך געב נישט צוליב'ן מאכן א ראבאקאל, גייט דאס אויך אריין אין כלל?

ער טוט עס דאך [אויך] פאר א מטרה, אז זיי זאלען אויפהערען צו רופען, און נישט [נאר] סתם ווייל זיי האבען עם געטאן עפעס שלעכט.
איך פסק'ן נישט, איך בין נאר מסביר די חילוק.

סמארט גאי האט געשריבן:

זאג א גוטס האט געשריבן:

צייט שטיפער האט געשריבן: איך געב נישט צוליב'ן מאכן א ראבאקאל, גייט דאס אויך אריין אין כלל?

איך טראכט אז דאס איז לכאורה אזויווי איינער זאגט איך בארג דיר נישט מיין האק ווייל האסט נישט שיין געבעטן.
איז טאקע דא עפעס א לאו דערין?

פארוואס נישט?

לא תקום איז עפעס מוגדר דוקא אויף צוריקטאהן די זעלבע וואס יענער האט דיר געטאן?

'לכאורה' איז מען עובר אויף א איסור דאורייתא אפי' ווען די פאל איז נישט אזוי דראמאטיש ווי רש"י איז מצייר, נאר וויבאלד דו נעמסט יענעמ'ס מעשים צו דיר אין חשבון ביי דיין החלטה איז עס לא תקום.
But i hope the i'm wrong

אויך קען מען נעמען אין באטראכט, אז איך וואלט למשל יעצט נישט געגעבן פאר אזא סארט צוועק אויב א פרעמדער וואלט דאס געבעטן אוו דערפאר גיב איך יעצט אויך נישט פאר דעם יעניגן וואס גיבט ביזנעס פאר מיין קאמפעטישאן נישט פאר מיר, אבער אויב מיין קליענט וואלט יעצט געבעטן פון מיר וואלט איך מיר אלץ 'הכרת הטוב' יא געגעבן.

אבער פארשטייט זיך אז מ'דארף זיין honest מיט זיך אליין.

א איידעלע מחשבה'לע קען לכאורה גורם זיין א גראבע איסור

עס איז זייער שווער דאס צו אננעמען... מיר זענען געווארן מחונך, און אזוי טוען מיר ווייטער מחנך זיין, אז מ'דארף שיין בעטן. אבער אז מ'טראכט אריין דערין, וואס כ'האב צום ערשטן מאל געכאפט ביים שרייבן די פריערדיגע תגובה, און לויט ווי דו שמועסט עס אויס בטו"ט, קען זיך עס ח"ו גרעניצן מיט א לאו.
ברויך מען זאגן ווי דו זאגסט: But i hope the i'm wrong

זאג א גוטס האט געשריבן:
... מיר זענען געווארן מחונך, און אזוי טוען מיר ווייטער מחנך זיין, אז מ'דארף שיין בעטן.


:

מיר זענען נישט געווארן מחונך, אז מען האלט זיך צוריק פון געבן ווען יענער בעט נישט שיין, די חינוך פון בעטן און חינוך פון געבן זענען צוויי אנדערע זאכן
(קען זיין אז מען האט גענוצט דאס געבן אלץ שטעקן ביים חינוך, אבער דא ביסטו נישט מחיוב מחנך צו זיין דעם מה יעשה'ניק, אויב וואלסטו אים געגעבן א פאטש פארן נישט בעטן שיין וואלט עס אויך געווען א לאו)

דייקן האט געשריבן:

צייט שטיפער האט געשריבן: איך געב נישט צוליב'ן מאכן א ראבאקאל, גייט דאס אויך אריין אין כלל?

ער טוט עס דאך [אויך] פאר א מטרה, אז זיי זאלען אויפהערען צו רופען, און נישט [נאר] סתם ווייל זיי האבען עם געטאן עפעס שלעכט.
איך פסק'ן נישט, איך בין נאר מסביר די חילוק.

דארף ער לכאורה צו זיין גענוג honest מיט זיך אז דאס איז 100 פראצענט פון זיין כוונה (וואס מאכט נישט קיין סענס, ווייל דער ראבאו קאלער דערשרעקט זיך נישט פון נישט געבן)

התבונני האט געשריבן: די ענין פון נקמה ביי ראבא-קאלס - איז לכאו' די נקמה אז איינער האלט אין איין צוריק קאלן דעם בעל הראבא קאל מחמת נקמה
אדער ער בארעדט אים, אדער מאכט אים קאליע וכו' זיין קאמפיין
נאר ווייל ער האט אים געקאלט וכדו'
דאס יא אדער נישט געבן צדקה איז לכאו' א עקסטערע נושא בדיני צדקה צו מען איז בכלל מחויב צו געבן אדער נישט

פארוואס?

ווען איינער בארגט נישט קיין קרדום מטעם נקמה, איז עס לא תקום אפי' ער בארעדט אים נישט וכו'

סמארט גאי האט געשריבן:

התבונני האט געשריבן: די ענין פון נקמה ביי ראבא-קאלס - איז לכאו' די נקמה אז איינער האלט אין איין צוריק קאלן דעם בעל הראבא קאל מחמת נקמה
אדער ער בארעדט אים, אדער מאכט אים קאליע וכו' זיין קאמפיין
נאר ווייל ער האט אים געקאלט וכדו'
דאס יא אדער נישט געבן צדקה איז לכאו' א עקסטערע נושא בדיני צדקה צו מען איז בכלל מחויב צו געבן אדער נישט

פארוואס?
ווען איינער בארגט נישט קיין קרדום מטעם נקמה, איז עס לא תקום אפי' ער בארעדט אים נישט וכו'

מיטן נישט געבן ביי א ראבא-קאל האב איך מיך נאכנישט נוקם געווען - און מ'איז לכאורה לויט די הלכה נישט מחויב צו געבן קיין צדקה ביי א ראבא קאל
ווען איך רוף אים אן זאגן "איך געב דיר נישט ווייל דו האסט מיר געקאלט" האב איך מיר נוקם געווען אין אים
און לפי הנ"ל ווען איינער פערזענליך רופט דיר בעטן א טובה איז דאס אויך אנדערש ווי ביי א ראבא-קאל

סמארט גאי האט געשריבן: דו טענהס'ט אז ער האט דיר פשוט קיינמאל נישט געבעטן, ריכטיג?
דאס קען זיין.
אבער ווען איינער בעט דיר געלט פאר זיין טשערידי און דו געבסט נישט ווייל ער האט פאריגע וואך נישט געגעבן ביי דיין קאמפיין, הייסט עס בפשטות נקמה אפי' דו רופסט אים נישט אן זאגן וכו'
איך רעד ווען ער שיקו דיר א פערזינליכע טעקסט אדער וואויס נאוט.

ריכטיג דאס האב איך געוואלט ארויסברענגען כלפי א ראבא-קאל
און אפילו לגבי די אנדערע סארט קאמפיין'ס ווי מען בעט נישט פאר זיך אליין, נאר מען איז אן עסקן פאר א צווייטן איז אויך יתכן אז ס'איז אנדערש ווי ווען מען בעט פאר זיך אליין עפעס. ס'איז מער א געפיל פון נישט האבן קיין אבליגעשן צו געבן.
אבער אויב קומט עס מיט די נקמה געפיל (בשעת מען האט דעם געפיל ווייסט מען שוין איינמאל וואס די תורה מיינט) אין דאס לכאורה יא נכלל אינעם לאו
ווי אויבן אראפגעברענגט פונעם חינוך וז"ל:
והענין הוא כגון ישראל שהרע או ציער לחבירו באחד מכל הדברים, ונוהג רוב בני אדם שבעולם הוא שלא יסורו מלחפש אחרי מי שהרע להן עד שיגמלוהו כמעשהו הרע או יכאיבוהו כמו שהכאיבם. ומזה הענין מנענו השם ברוך הוא באומרו לא תקום.

צו באמערקן אז דאס איז דער עיקר ציור פונעם איסור נקמה, ווען דו האלטסט יענעם שולדיג פאר עפעס וואס יענער האט לאו דווקא געמיינט דיר צו וויי טון. עס איז מעגליך, זייער מעגליך, אז יענער האט געהאט א ספעציעלע סיבה (ער האט פארגעסן פון דיין קאמפיין; דו טויגסט נישט צו דעליווערן אזא גוטע ארבעט ווי דיין קאנקורענט א.א.וו.) פארוואס ער האט דיר נישט געוואלט טון די טובה. אבער ווען יענער טוט דאס במזיד וביודעים דיך מצער צו זיין, איז נישטא ביי דעם קיין איסור נקמה. (אך אולי יש קצת משמעות הפוסקים דבממון גם בכה"ג יש איסור).