נו!!!... בשמחה!!!...
אין א פיינעם לופטיגן טאג, דער זון שיינט אזוי איידל, קיין וואלקנדל אויפן האריזאנט. שפאציר איך מיר אויפן גאס, אויפגעלייגטערהייט. די ביימער שאקלען זיך צום ווינטל מיט טאקט, און מיינע מח כוואליעס לויפן מיט זיי פאראלעל.
פונדערווייטנס זעה איך אים. מיין גוטער חבר. ער קומט אזוי לאנגזאם קעגן מיר. איך פריי זיך צו אים! א גוטער חבר'ישע שמועס וועט ממש ערגענצן דאס הערליך אטמאספער. פונקט ווי געווינטשן!
אבער ניין! מיין חבר'ס אראפגעלאזטע אויגן זאגן מיר קלאר, אז זיין טאג ווערט באטראכט דורך אים מיט אן אנדערער סארט לענס. זיינע אקסלען אזוי אראפגעלאזט, ווי ער זאל ווען אויסטרעטן א וועג פאר די אומעטיגע מחשבות זיך צו גליטשן אויף אראפ. זיינע באקן פאררויטלט דערצו. זעט אויס אז ס'איז אים אויך אומאנגענעם צו ווערן אזוי געזעהן.
אוטש! וואס איז שוין געשעהן? וואס איז ער אזוי דיפרעסד? מרה שחורה?! דאס איז דאך גאר א הארבע זאך! א געהעריגע בור ברשות הרבים! כאילו עובד עבודה זרה! און בכלל, וואס איז פשט פון זיין דיפרעסעד? ס'האט נישט קיין שום פשט!!
אה!! איך האב זיך דערמאנט. נישט לאנג צוריק נישטערנדיג אין אלטע ארכיוון, האב איך געפונען אן אור אלטער כתב יד, מיט א מערקוועדיגן תוכן. אט ליינט. איך בין עס מעתיק.
"סגולה בדוק ומנוסה, כשתמצא אדם, והוא שקוע בהמרה שחורה הנ"ל, אז תלך אצלו ותעשה בשתי ידים תנועה כמי שטוחן ברחיים של יד, ותאמר לו בזה הלשון: נו!! בשמחה!!, תראה מיד פלאות שכל המר"ש כליל יחלוף כמו רגע, ולא ישאר ממנו מאומה. וסימן לדבר, שמיד באומרך פתגם זה, יעלה צחוק גדול על פניו של האיש המר"ש הזה, מאוזן לאוזן".
נו שוין! אזא סייעתא דשמיא! ממש ווי א פיתקא משמיא!
מיט פעסטע טריטן, גיי איך צו צום מיין חבר, מיט די הענט אין די זייט גרייט. און "וכך היה". א ברייטע שמייכל אויף מיין חבר'ס געזוכט. און איך שפאציר מיט ווייטער צופרידנערהייט. איך האב עס באוויזן!
איך האב עס באוויזן, צו פארמיידן פון זיך צו טרעפן מיט דאס פון וואס איך וויל אזוי שטארק אוועקלויפן. איך האב פארמיטן פון זיך טרעפן מיט מיין אינערליכע שפיגל. יעצט שטערט מיר שוין קיינער נישט. און איך קען ווייטער שווימען אין מיינע כלומר'שטע אויפגעלייגטקייט.
עס איז לכאורה אן אנגענומענער פאקט, אז "טרויער" רורט אן א טיפערע פלאץ אינעם זעהל ווי "פרייד". א מענטש וועט ענדערש קאננעקטן מיט זיך אליין, מיט א מעלאנכאלישער ניגון, ווי דורך טענץ.
פארוואס עס איז אזוי, לאזט זיך טעאריזירן.
איין מעגליכקייט לאזט זיך זאגן, אז דאס איז ווייל יעדער מענטש אינערליך איז באמת פול מיט זויערע געפילן. סיי ווייל דער מענטש איז בעצם א 'חסר', ער פילט אלץ ווי ס'פעלט אים עפעס. דער געפיל ברענגט טאקע מאטיוואציע, עס איז די זאך וואס דער אויבערשטער האט געמאכט אלץ איינע פון די עיקר "דרייווערס" פון די בריאה. אבער עס איז פארט א טרויעריגער געפיל.
מיר ווערן אויך אויפגעצויגן פיל מיט נעגאטיווע געפילן. אפילו די בעסטע טאטע און מאמע, מוזן דאך כסדר קאנסטראקטיוו קריטיקירן און אויסבעסערן די קינדער. אונזערע חושים ווערן אנטוויקלט דורך דורכפעלער וואס מיר האבן, וואס שטופט אונז זיך צו פארבעסערן.
דאס קען זיין איין סיבה פארוואס א מענטש פילט מער "אפן" מיט זויערע געפילן, ווי מיט פשוט'ע פרייד געפילן.
עס קען מעגליך זיין נאך פארשידענע סיבות, און מסתמא איז דא מער ווי איין גורם פאר דער מציאות.
וואס עס קומט ארויס גאנץ קלאר איז, אז ווי מער א מענטש איז מקושר מיט זיין אייגענע מציאות, איז דא מער פלאץ פאר טרויעריגע געפילן. ווי מער אויבערפלעכליך א מענטש איז, אלץ מער פאסיוו און גוטמוטיג וועט ער זיין.
דער אייבירשטער האט געמאכט, אז רוב מענטשן קענען נישט זיין א גאנצע צייט מקושר מיט זיך אליין, און דעריבער זענען רוב מענטשן, רוב צייט פון טאג, אויפגעלייגט און גוטמוטיג. און מיר דארפן דאנקן דעם אויבערשטן פאר דעם חסד. ווייל ווען נישט דעם וואלטן מיר נישט געקענט עקזיסטירן.
מיר דארפן אבער וויסן צו מחשיב זיין טרויער. עס הערט זיך מאדנע. אבער "טרויער" איז זייער "טיף מענטשליך". אזוי "היומען!". אזוי "נפש'דיג!". און מיר דארפן דאס אקצעפטירן און רעספעקטירן.
איי מרה שחורה?
"ווייטאג" איז נישט "עצבות". דוד המלך, נעים זמירות ישראל, האט געזונגען אזויפיל הייליגע לידער, אין וועלכע "ווייטאג און טרויער" האבן פארנומען אן אויבן אן. "לב נשבר ונדכה". "יגון בלבבי יומם". און נאך אזויפיל אז עס איז שייך צו אראפברענגן.
דאס איז נישט מרה שחורה. דאס איז נפש'דיג! דאס איז נישט 'יאוש', דאס איז רעאליטעט!
מיין חבר האט אין מיר אויפגעוועקט דעם זויערן געפיל. ער האט אויפגעוועקט דעם "מיר" אין מיר. איך ווייס נישט צי איך וויל עס, אבער איך אנטלויף שוין נישט אזוי. עס איז שוין נישט אזוי אפגעפרעגט.
און איך בין געווען זייער נאריש מיטן אים צווינגן צו אנטלויפן פון זיך אליין. נישט גענוג זיין שווערע מצב, דארף ער נאך זיין אונטער דרוק פון מיין קריטיק? איך דארף מער מחשיב זיין מענטשן'ס אינערליכע רעאקציעס. איך דארף נישט אז מענטשן זאלן זיך ארומדרייען מיט א מאסק אויפן פנים. איך וועל שוין מער אפרישיעטן ווען מענטשן קומען ארויס נאטורליך, אפילו ווען די געפילן זענען מיר אפט מאל נישט צום הארצן.
געווענליך אין בית המדרש, טרעף איך נאר פארזיגלטע פנים'ער. פארהאקטע געזיכטן. אזוי שטייף און פאסיוו. און אויפן 'שומר' פאזיציע, אז קיין שום אינערליכקייט זאל נישט ארויסקומען. און ווען עמיצער איז יא אביסל צוגעלייגט, הייבט עס ברעמען.
נישט לאנג צוריק האב איך געפרעגט פון אפאר מענטשן אזא פראגע: ווען דו קומסט אריין אין שטאטישער בית המדרש, וואו דו האסט נישט קיין נאנטע באקאנטשאפט מיטן עולם, פילסטו פריי און באקוועם, אדער דו פילסט אין א געוויסע זין באדראעט?
דער ענטפער איז געווען די צווייטע.
איך ווייס אז נישט ביי יעדעם איז עס אזוי. אבער ביי גענוג א גרויסע טייל פון אונז איז עס יא אזוי. און דאס איז זייער א גרויסע פראבלעם.
אפשר איז דאס, ווייל מיר זענען נישט גענוג מחשיב נאטורליכע מענטשליכע רעאקציעס? מיר דזשאדזשען צופיל? זיך אליין און אויטאמאטיש אנדערע? מיר האבן נישט גענוג ליבשאפט צו דאס וואס אונזער אינערליכע וועלט האט צו פארציילן?
איך בין זיך בל"נ מקבל, צו מקבל זיין, יעדע סארט אינסטיקטיווער געפיל וואס מענטשהייט האט אין זיך. טרויער, בושה, פחד, אומפאלסיוועטי. און אויך פרייד און עקסייטמענט. איך מוז נישט האלטן ביי דעם. איך מוז נישט זיין אין די גוסטע. אבער איך בין עס מקבל, ווייל עס איז א חלק פון מענטשהייט. און איך בין רעספעקטיר דעם אויבערשטנ'ס בריאה. און איך וויל אויך אז ווען מיין נפש וועט האבן עפעס צו אויסדרוקן, זאל ער פילן באקוועם דאס צו טוען, און נישט זיך פילן באדראעט און אומאקצעפטירט.
נאך עמיצער איז מיט מיר?
פונדערווייטנס זעה איך אים. מיין גוטער חבר. ער קומט אזוי לאנגזאם קעגן מיר. איך פריי זיך צו אים! א גוטער חבר'ישע שמועס וועט ממש ערגענצן דאס הערליך אטמאספער. פונקט ווי געווינטשן!
אבער ניין! מיין חבר'ס אראפגעלאזטע אויגן זאגן מיר קלאר, אז זיין טאג ווערט באטראכט דורך אים מיט אן אנדערער סארט לענס. זיינע אקסלען אזוי אראפגעלאזט, ווי ער זאל ווען אויסטרעטן א וועג פאר די אומעטיגע מחשבות זיך צו גליטשן אויף אראפ. זיינע באקן פאררויטלט דערצו. זעט אויס אז ס'איז אים אויך אומאנגענעם צו ווערן אזוי געזעהן.
אוטש! וואס איז שוין געשעהן? וואס איז ער אזוי דיפרעסד? מרה שחורה?! דאס איז דאך גאר א הארבע זאך! א געהעריגע בור ברשות הרבים! כאילו עובד עבודה זרה! און בכלל, וואס איז פשט פון זיין דיפרעסעד? ס'האט נישט קיין שום פשט!!
אה!! איך האב זיך דערמאנט. נישט לאנג צוריק נישטערנדיג אין אלטע ארכיוון, האב איך געפונען אן אור אלטער כתב יד, מיט א מערקוועדיגן תוכן. אט ליינט. איך בין עס מעתיק.
"סגולה בדוק ומנוסה, כשתמצא אדם, והוא שקוע בהמרה שחורה הנ"ל, אז תלך אצלו ותעשה בשתי ידים תנועה כמי שטוחן ברחיים של יד, ותאמר לו בזה הלשון: נו!! בשמחה!!, תראה מיד פלאות שכל המר"ש כליל יחלוף כמו רגע, ולא ישאר ממנו מאומה. וסימן לדבר, שמיד באומרך פתגם זה, יעלה צחוק גדול על פניו של האיש המר"ש הזה, מאוזן לאוזן".
נו שוין! אזא סייעתא דשמיא! ממש ווי א פיתקא משמיא!
מיט פעסטע טריטן, גיי איך צו צום מיין חבר, מיט די הענט אין די זייט גרייט. און "וכך היה". א ברייטע שמייכל אויף מיין חבר'ס געזוכט. און איך שפאציר מיט ווייטער צופרידנערהייט. איך האב עס באוויזן!
איך האב עס באוויזן, צו פארמיידן פון זיך צו טרעפן מיט דאס פון וואס איך וויל אזוי שטארק אוועקלויפן. איך האב פארמיטן פון זיך טרעפן מיט מיין אינערליכע שפיגל. יעצט שטערט מיר שוין קיינער נישט. און איך קען ווייטער שווימען אין מיינע כלומר'שטע אויפגעלייגטקייט.
***
עס איז לכאורה אן אנגענומענער פאקט, אז "טרויער" רורט אן א טיפערע פלאץ אינעם זעהל ווי "פרייד". א מענטש וועט ענדערש קאננעקטן מיט זיך אליין, מיט א מעלאנכאלישער ניגון, ווי דורך טענץ.
פארוואס עס איז אזוי, לאזט זיך טעאריזירן.
איין מעגליכקייט לאזט זיך זאגן, אז דאס איז ווייל יעדער מענטש אינערליך איז באמת פול מיט זויערע געפילן. סיי ווייל דער מענטש איז בעצם א 'חסר', ער פילט אלץ ווי ס'פעלט אים עפעס. דער געפיל ברענגט טאקע מאטיוואציע, עס איז די זאך וואס דער אויבערשטער האט געמאכט אלץ איינע פון די עיקר "דרייווערס" פון די בריאה. אבער עס איז פארט א טרויעריגער געפיל.
מיר ווערן אויך אויפגעצויגן פיל מיט נעגאטיווע געפילן. אפילו די בעסטע טאטע און מאמע, מוזן דאך כסדר קאנסטראקטיוו קריטיקירן און אויסבעסערן די קינדער. אונזערע חושים ווערן אנטוויקלט דורך דורכפעלער וואס מיר האבן, וואס שטופט אונז זיך צו פארבעסערן.
דאס קען זיין איין סיבה פארוואס א מענטש פילט מער "אפן" מיט זויערע געפילן, ווי מיט פשוט'ע פרייד געפילן.
עס קען מעגליך זיין נאך פארשידענע סיבות, און מסתמא איז דא מער ווי איין גורם פאר דער מציאות.
וואס עס קומט ארויס גאנץ קלאר איז, אז ווי מער א מענטש איז מקושר מיט זיין אייגענע מציאות, איז דא מער פלאץ פאר טרויעריגע געפילן. ווי מער אויבערפלעכליך א מענטש איז, אלץ מער פאסיוו און גוטמוטיג וועט ער זיין.
דער אייבירשטער האט געמאכט, אז רוב מענטשן קענען נישט זיין א גאנצע צייט מקושר מיט זיך אליין, און דעריבער זענען רוב מענטשן, רוב צייט פון טאג, אויפגעלייגט און גוטמוטיג. און מיר דארפן דאנקן דעם אויבערשטן פאר דעם חסד. ווייל ווען נישט דעם וואלטן מיר נישט געקענט עקזיסטירן.
מיר דארפן אבער וויסן צו מחשיב זיין טרויער. עס הערט זיך מאדנע. אבער "טרויער" איז זייער "טיף מענטשליך". אזוי "היומען!". אזוי "נפש'דיג!". און מיר דארפן דאס אקצעפטירן און רעספעקטירן.
איי מרה שחורה?
"ווייטאג" איז נישט "עצבות". דוד המלך, נעים זמירות ישראל, האט געזונגען אזויפיל הייליגע לידער, אין וועלכע "ווייטאג און טרויער" האבן פארנומען אן אויבן אן. "לב נשבר ונדכה". "יגון בלבבי יומם". און נאך אזויפיל אז עס איז שייך צו אראפברענגן.
דאס איז נישט מרה שחורה. דאס איז נפש'דיג! דאס איז נישט 'יאוש', דאס איז רעאליטעט!
מיין חבר האט אין מיר אויפגעוועקט דעם זויערן געפיל. ער האט אויפגעוועקט דעם "מיר" אין מיר. איך ווייס נישט צי איך וויל עס, אבער איך אנטלויף שוין נישט אזוי. עס איז שוין נישט אזוי אפגעפרעגט.
און איך בין געווען זייער נאריש מיטן אים צווינגן צו אנטלויפן פון זיך אליין. נישט גענוג זיין שווערע מצב, דארף ער נאך זיין אונטער דרוק פון מיין קריטיק? איך דארף מער מחשיב זיין מענטשן'ס אינערליכע רעאקציעס. איך דארף נישט אז מענטשן זאלן זיך ארומדרייען מיט א מאסק אויפן פנים. איך וועל שוין מער אפרישיעטן ווען מענטשן קומען ארויס נאטורליך, אפילו ווען די געפילן זענען מיר אפט מאל נישט צום הארצן.
***
געווענליך אין בית המדרש, טרעף איך נאר פארזיגלטע פנים'ער. פארהאקטע געזיכטן. אזוי שטייף און פאסיוו. און אויפן 'שומר' פאזיציע, אז קיין שום אינערליכקייט זאל נישט ארויסקומען. און ווען עמיצער איז יא אביסל צוגעלייגט, הייבט עס ברעמען.
נישט לאנג צוריק האב איך געפרעגט פון אפאר מענטשן אזא פראגע: ווען דו קומסט אריין אין שטאטישער בית המדרש, וואו דו האסט נישט קיין נאנטע באקאנטשאפט מיטן עולם, פילסטו פריי און באקוועם, אדער דו פילסט אין א געוויסע זין באדראעט?
דער ענטפער איז געווען די צווייטע.
איך ווייס אז נישט ביי יעדעם איז עס אזוי. אבער ביי גענוג א גרויסע טייל פון אונז איז עס יא אזוי. און דאס איז זייער א גרויסע פראבלעם.
אפשר איז דאס, ווייל מיר זענען נישט גענוג מחשיב נאטורליכע מענטשליכע רעאקציעס? מיר דזשאדזשען צופיל? זיך אליין און אויטאמאטיש אנדערע? מיר האבן נישט גענוג ליבשאפט צו דאס וואס אונזער אינערליכע וועלט האט צו פארציילן?
איך בין זיך בל"נ מקבל, צו מקבל זיין, יעדע סארט אינסטיקטיווער געפיל וואס מענטשהייט האט אין זיך. טרויער, בושה, פחד, אומפאלסיוועטי. און אויך פרייד און עקסייטמענט. איך מוז נישט האלטן ביי דעם. איך מוז נישט זיין אין די גוסטע. אבער איך בין עס מקבל, ווייל עס איז א חלק פון מענטשהייט. און איך בין רעספעקטיר דעם אויבערשטנ'ס בריאה. און איך וויל אויך אז ווען מיין נפש וועט האבן עפעס צו אויסדרוקן, זאל ער פילן באקוועם דאס צו טוען, און נישט זיך פילן באדראעט און אומאקצעפטירט.
נאך עמיצער איז מיט מיר?
